Ölüme bağlı tasarruf, mirasbırakanın ölümünden sonra terekesini etkileyecek şekilde hüküm doğuracak emirlerini içeren hukuki bir işlemdir. Mirasbırakanın ölümünden sonra gerçekleşmesini arzu ettiği konulara ilişkin her türden irade açıklaması ölüme bağlı tasarrufu meydana getirir. Ölüme bağlı tasarrufların yorumlanması denildiğinde anlaşılması gereken ise, söz konusu hukuki işlemde yer alan ifadelerin, terimlerin, hükümlerin ne anlama geldiğinin açıklığa kavuşturulmasıdır. Ölüme bağlı tasarrufta bulunurken özellikle hukukçu olmayan kişilerin beyanı ile ulaşmak istediği sonucu açıkça ortaya koyması beklenemeyeceğinden ölüme bağlı tasarrufların yorumlanması bir ihtiyaç olarak ortaya çıkar.
Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflardan biri olan vasiyetnameler, genelde kapalı
kapılar ardında, duygusal bir yaklaşımla, kişinin başına buyruk şekilde oluşturduğu metinler olduğundan içinde anlaşılmaz ifadelerin yer alması olasıdır. Ölüme bağlı tasarrufta bulunan kişi, yorumun yapıldığı esnada öldüğü ve bu nedenle iradesini tekrar açıklayacak durumda olmadığından son arzuları hakkında yapılacak yorumlar daha da önem kazanmaktadır. Keza yapılan yorum neticesine kişinin itiraz etme veyahut dava açma hakkı artık dünyada olmadığından yoktur. Bu yüzden her türlü yorum faaliyeti önemli olmasına rağmen; kanaatimizce ölüme bağlı tasarrufların yorumlanması konusu daha hassastır.
Genel Olarak Vasiyetnamelerin Yorumlanması
Vasiyetnamede açık olmayan birden fazla anlama gelen ifadeler yorum yoluyla
açıklığa kavuşturulur. Vasiyetnamenin yorumlanması için öncelikle mirasbırakanın şekle uygun bir irade beyanının olması gerekir. Bunun nedeni vasiyetname şekle bağlı bir tasarruf olduğundan şekle uygunluk yoksa vasiyetnamenin zaten geçersiz olacak olmasıdır.
A)Vasiyetnamenin Yorumuna İlişkin Temel İlkeler
Vasiyetnamenin yorumuna ilişkin aşağıda belirteceğimiz temel ilkeler, miras
sözleşmesinin içeriğinde yer alan tek taraflı ölüme bağlı tasarruflar bakımından da uygulanır.
1)Vasiyetname Metnine Bağlılık
Yorumun konusunu oluşturan irade beyanının ölüme bağlı tasarrufun içerisinde
yer alması gerekir. Bu ilke, hem vasiyetnameler hem miras sözleşmeleri açısından geçerlidir. Yorumun kurucu unsuru, mirasbırakanın şekle uygun irade beyanında bulunması olup, vasiyetname hiç yoksa ya da yoruma elverişli değilse artık mirasbırakanın gerçek arzusunun ne olduğu araştırılamayacaktır. Kaldı ki vasiyetnamelerin yapılması için kanunda öngörülen şekil şartlarına uyulması gerektiğinden, metinde bulunmayan bir husus şekil şartları içerisinde yer almadığından yorumlanamaması gerekir.
2)Dış Unsurlardan Yararlanma
Vasiyetnamelerde önceki bölümlerde de üzerinde durduğumuz gibi mirasbırakanın
iradesi önemlidir. Vasiyetnamede yer alan irade beyanının anlamının tayininde, vasiyetname metni yetersiz kalıyorsa mirasbırakanın gerçek arzusunun tayini için vasiyetname dışındaki olgulara başvurulabilir. Vasiyetname dışındaki olgulara örnek olarak; mirasbırakanın notları, hatıra defteri, mektupları, siyasi düşüncesi, şahitlerin beyanları, dostluk ve düşmanlık ilişkileri, mahalli ve ailevi adetler, mirasbırakanın özel anlamda kullandığı deyimler (örneğin; otomobili için emektar demesi) verilebilir. Mirasbırakanın vasiyetnameyi ne şekilde düzenlemiş olduğu da önemlidir. Örneğin; el yazılı vasiyetnameler genellikle kapalı kapılar ardında kişi kendisiyle başbaşa kaldığında ve duygusal bir yaklaşımla kaleme alındığından, orada yer alan karmaşık ifadelerin anlamının tespiti için dış unsurlara başvurma olasılığı daha yüksektir. Önemle belirtmek gerekir ki, vasiyetname dışındaki unsurlardan ancak vasiyetnamenin yorumunda yararlanılır, yoksa vasiyetnamede yazılı olmayan bir konunun vasiyetnamenin içeriğine eklenmesine olanak yoktur.
3) Vasiyetname Lehine Yorum (Favor Testamenti)
Roma Hukukundan beri uygulanan bu ilkeye göre; ölüme bağlı tasarrufun mümkün
olduğu kadar ayakta tutulmasını yeterince açıklık bulunmayan hallerde ise mirasbırakanın son arzularını gerçekleştirmeye imkan verecek şekilde yorum yapılması gerekliliğini ifade eder. Favor testamenti ilkesi Medeni Kanunda açıkça düzenlenmemiştir. Buna rağmen 4721 sayılı MK’nın bazı hükümlerinde favor testamenti ilkesini anımsatan örnekler vardır:
-Ölüme bağlı tasarrufta kişinin veya şeyin belirtilmesinde açık yanılma hâlinde mirasbırakanın gerçek arzusu kesin olarak tespit edilebilirse, tasarruf bu arzuya göre düzeltilir.
-Anlamsız veya yalnız başkalarını rahatsız edici nitelikte olan koşullar ve yüklemeler yok sayılır.
-Tasarrufu yerine getirme yükümlüsü, mirasçılığı veya kendisine bırakılan kazandırmayı reddetmiş ya da mirasbırakandan önce ölmüş veya mirastan yoksun kalmış olsa bile tasarruf yürürlükte kalır; yerine getirme borcu, bu durumlardan yararlananlara geçer.
-Bunlardan (vasiyeti yerine getirme görevlisi olarak atananlardan) biri görevi kabul etmez veya edemez ya da herhangi bir sebeple görevi sona ererse, mirasbırakanın tasarrufundan aksi anlaşılmadıkça diğerleri göreve devam eder.
-Tüzel kişiliği bulunmayan bir topluluğa belli bir amaç için yapılan kazandırmaları, o topluluk içindeki kişiler, mirasbırakan tarafından belirlenen bu amacı gerçekleştirme kaydıyla birlikte edinmiş olurlar; amacın bu yolla gerçekleştirilmesine olanak yoksa, yapılan kazandırma vakıf kurma sayılır.
Yukarıda yer verilen kanun maddelerinde ölüme bağlı tasarrufun ayakta tutulması
amaçlanmış olup, favor testamenti ilkesinin açıkça ismi zikredilmese de izlerine rastlanmaktadır. Unutulmamalıdır ki, favor testamenti ilkesi şekil kurallarını bertaraf edecek nitelikte olmadığı gibi, söz konusu ilkeyi uygulayabilmek için geçerli bir ölüme bağlı tasarruf olmalıdır.
Bu ilkenin konu olduğu pek çok Yargıtay kararı bulunmaktadır. Yargıtay
kararına konu olan bir olayda “ …Her ne kadar vasiyetnamede taşınmazın vasiyet edildiği kurum olarak " Darüşşafaka Eğitim Kurumları" belirtilmiş olmakla birlikte Eğitim Kurumlarının D.. C..nden ayrı bir tüzel kişiliği bulunmadığına göre; mahkemece vasiyetnamenin aynen tenfizinin istendiği gerekçe gösterilmiş ise de; dava dilekçesinde davacı adına tescili yönünden…vasiyetçinin iradesini ayakta tutacak ve infazı kabil olacak şekilde taşınmazın davacı "D.. C.." adına tesciline karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi doğru görülmemiştir.
Anılan kararda mirasbırakanın iradesi doğrultusunda vasiyetname ayakta tutulmaya
çalışılarak tüzel kişiliği bulunmayan bir topluluğa bırakılan bir taşınmaz, o topluluğun bağlı olduğu kuruma bırakılarak vasiyetnamenin geçersizliğine hükmedilmemiş, mirasbırakanın son arzusu korunmuştur.
4) Vasiyetnamenin Düzenlendiği Andaki İradeyi Esas Alma
Vasiyetnameler şekle bağlı düzenlemeler olduğundan, mirasbırakanın ölüme bağlı
tasarrufu meydana getirdiği andaki iradesi ortaya çıkarılmalıdır. Vasiyetnameyi düzenledikten sonra hayatında pek çok yenilik olmuş, fikirleri değişmiş olabilir. Fakat yaşananlar bu sonucu değiştirmeyecektir. Şöyle ki, vasiyetnamelerin yorumunda mirasbırakanın iradesini esas aldığımıza göre, mirasbırakanın aksi yönde iradesi olsa pekala vasiyetnameden dönebilecek, değiştirebilecek, yenisini yapabilecekken bunu tercih etmemiştir. Ayrıca vasiyetnamelerin şekle bağlı düzenlemeler olması, mirasbırakanın sadece kanunda belirtilen şekilde ifade edilen son arzularının geçerli olmasına yol açar.
5)Yasal Mirasçılık Lehine Yorum (Goldene Regel)
Bu yorumda, vasiyetnamenin yorumu sırasında şüpheye düşülürse iradi mirasçılar
yerine yasal mirasçılara üstünlük tanınması ve mirasbırakanın kanunun öngördüğü miras intikal hükümleriyle bağlı olmak istediği karine olarak kabul edilir. Bu kural Alman Medeni Kanununda genel bir kural olarak kabul edilmiş, bizde ise MK’da özel bazı hükümlerde kendine yer bulmuştur.(TMK m.560/f.2, 583/f.2, 647/f.3) Miras sözleşmeleri için de geçerli olacak bir yorum kuralıdır.
Stj. Av. Esra Kayandan
Kaynakça:
1. Aksoy Dursun, Sanem, “Ölüme bağlı Tasarrufların Yorumuna Dair Bazı Düşünceler”, İÜHFM, C. LXVI, S.2, 2008.
2. Antalya, O. Gökhan, Miras Hukuku, Vedat, 2009.
3. Ayan, Mehmet, Miras Hukuku, 9. b.s, Seçkin, Ankara, 2016.
4. Ayiter, Nûşin/ Kılıçoğlu, Ahmet M., Miras Hukuku, 2. b.s, Ankara, 1991.
5. Demir, Şamil, Ölüme Bağlı Tasarrufların Yorumu, TAAD, Yıl:4, S.14, 2013.
6. Dural, Mustafa/Öz, Turgut, Miras Hukuku, 11. b.s, İstanbul, Filiz, 2017.
7. Ergüne, Mehmet Serkan, Vasiyetnamenin Yorumu, İstanbul, 12 levha Yayıncılık, 2011.
8. Gençcan, Ömer Uğur, Miras Hukuku, 3. b.s, Ankara, Yetkin, 2016, s.428.
9. İmre, Zahit/Erman, Hasan, Miras Hukuku, 11. b.s, İstanbul, Der, 2015.
10. İnan, Ali Naim/Ertaş, Şeref/Albaş, Hakan, Türk Medeni Hukuku Miras Hukuku, 9. b.s, Ankara, Bilge, 2015.
11. Oğuzman, M. Kemal, Miras Hukuku, 6. b.s, İstanbul, Filiz, 1995
12. Öztan, Bilgi, Miras Hukuku, 7. b.s, Ankara, Turhan, 2016
