Özgün Law Firm

1-Genel Olarak Tasarım Kavramı

Tasarım kavramı ürünle ilgili tüm düzenlemeleri ve ürünün görünümüyle ilgili tüm yönleri içine alan, ürünün ayırt edilmesini sağlayan, tüketicideki farkındalığı arttıran ve tüketim alışkanlığını kazandıran bir kavramdır. Bir ürünün işlevinin yanı sıra, görünümünün de o ürüne ilişkin tercih edilebilirliği arttırdığı bilinmektedir. Bir tasarımın yapılması ve geliştirilmesi kullanıcı talepleri, ürün güvenliği, zaman, rekabet, sanat, moda, teknoloji, bilim, kültür, ekonomi, politika, sosyal ve kültürel çevre olmak üzere birçok farklı konudan etkilenir ve bu bağlamlarda incelenebilir.

2-Tescilin Kapsamı

Tasarımın hukuki korunması kapsamında tescil kavramını ele almak gerekmektedir. Tasarım hukuku kapsamında tescil genel itibariyle tasarım sahibine olumlu ve olumsuz haklar veren ve tasarımın ekonomik anlamda değerlendirilmesini sağlayan ve inhisari yetkileri de barındıran bir hukuki korunumu ifade eder. Olumlu haklar; tasarlanan ya da tasarımın uygulandığı ürünü üretmek, piyasaya sunmak, satmak, sözleşme yapmak için icapta bulunmak, ithal etmek ve bu amaçlarla elde bulundurmak gibi hakları kapsarken; olumsuz haklar ise tasarım sahibinin bahsedilen eylem ve işlemleri başkalarının yapmasına engel olmasından ibarettir.

İnhisari yetki, tekel kavramıyla ifade edilmektedir. İnhisari yetkinin anlamı, tasarım sahibinin haktan münhasıran kendisinin yararlanması ve bu hakkına dayanarak tasarımın üçüncü kişilerce kullanımını önleyebilmesidir. Tasarım hakkının sağladığı inhisari koruma herkese karşı ileri sürülebilir. Bu açıdan ürünü üreten ile tasarıma tecavüz edilerek üretilen ürünü satan veya elinde bulunduran arasında hiçbir fark yoktur. Buradan hareketle tescilli bir tasarım hakkının inhisari yetkiyi içerdiğinden; bağımsız olarak meydana getirilen sonraki tasarım sahiplerine karşı da hakkın ileri sürülmesini sağladığı ortaya çıkmaktadır.

Tescilli tasarımların korunma süresi başvuru tarihinden itibaren 5 yıldır ve bu süre beşer yıllık dönemler halinde yenilenmek suretiyle toplam 25 yıla kadar uzatılabilir.

3-Tescilsiz Tasarımlar Bakımından Hukuki Korunma

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu yürürlüğe girmeden önce Mülga KHK’nın 1. Maddesindeki “Tescilsiz tasarımlar genel hükümlere tabidir.” şeklindeki düzenleme dışında bir düzenleme bulunmamaktaydı. Yani tescilsiz korumaya ilişkin özel bir düzenleme öngörülmemişti. Eğer ilgili şartlar sağlanmışsa 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun haksız rekabet ile ilgili genel hükümlerine göre veya 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun telif hükümlerine göre bir koruma mevcut olabilmekteydi. Fakat bu hükümlerin uygulamada etkin ve istenilen korumayı sağladığından söz edilememekteydi. Bu konuya ilişkin bir ihtiyaç olduğu hem hukuk çevrelerince hem tasarım sahipleri bakımından dile getirilmekteydi. Özellikle kısa ömürlü ürün sektörleri olan tekstil ve mobilya sektörleri tescilsiz korumaya şiddetle ihtiyaç duymaktaydı.

10 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında tescilsiz tasarımın hukuki korunmasına ilişkin düzenlemeler yürürlüğe girmiş olup; bu konudaki eksiklikler giderilmiştir. Bu düzenlemeler ışığında tasarımını tescil ettirmese bile belirli şartlar doğrultusunda tasarım hakkı sahipleri, hukuki imkanlar elde ederek tasarım hakkından yararlanabilmektedir.

Sınai Mülkiyet Kanunu madde 55’in 4. fıkrası uyarınca, “Tasarım; bu Kanun hükümleri uyarınca tescil edilmiş olması hâlinde tescilli tasarım, ilk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş olması hâlinde ise tescilsiz tasarım olarak korunur.” denilmekle tescilsiz tasarımın korunmasının şartları belirtilmiştir. Buna göre; tasarımın kamuya ilk kez sunulmuş olması ve bu sunumun Türkiye’de yapılmış olması şartlarının sağlanması ile tescilsiz tasarım Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında korunacaktır. 

Kanuni düzenleme gereği tescilsiz tasarımın korunmasına yönelik iki şart olduğundan bahsedilmişse de tasarıma ilişkin genel şart niteliğinde olan yenilik ve ayırt edicilik özelliğini sağlamayan hiçbir tasarımın korunamayacağı tasarım hukukunun genel ilkeleri kapsamında sabittir.

Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 59. Maddesi ile de korumanın sınırları çizilmiş olup; “(1) Tasarımdan doğan haklar münhasıran tasarım sahibine aittir. Üçüncü kişiler, tasarım sahibinin izni olmadan koruma kapsamındaki tasarım veya tasarımın uygulandığı ürünü üretemez, piyasaya sunamaz, satamaz, ithal edemez, ticari amaçlı kullanamaz veya bu amaçlarla elde bulunduramaz ya da bu tasarım veya tasarımın uygulandığı ürünle ilgili sözleşme yapmak için öneride bulunamaz.

(2) Tescilsiz tasarım, sahibine birinci fıkrada belirtilen fiilleri engelleme hakkını sadece korunan tasarımın aynısının veya genel izlenim itibarıyla ayırt edilemeyecek kadar benzerinin kopyalanarak alınması hâlinde verir. Korunan tasarımın kendi tasarımından önce kamuya sunulduğunu makul yollarla bilmesi mümkün olmayan bir tasarımcı tarafından bağımsız olarak yapılan tasarımın koruma kapsamındaki tasarımdan kopyalanmış olduğu kabul edilmez.” şeklindeki düzenlemeye yer verilmiştir.

İlgili düzenleme ile tescilsiz tasarım korumasının hangi fiiller kapsamında uygulanabileceği belirlenmiştir. Bu hüküm uyarınca tescilsiz tasarımın sahibi sadece aynı veya ayırt edilemeyecek seviyede benzer tasarımlara yani kopyalanmış tasarımlara karşı işlem yapabilir. Ayrıca düzenleme ile korunan tasarımın kamuya sunulup sunulmadığının bilinmesine de sonuç bağlanmış olup; koruma kapsamındaki tasarımın kamuya sunulduğunu bilmeyen tasarımcının, tasarımını ilgili tasarımdan kopyalamış olduğunun kabul edilmeyeceği belirtilmiştir. Sonuç olarak tescilsiz tasarımın korunma kapsamının kamuya sunulma durumunu “bilme”ye göre değerlendirileceği sonucu ortaya çıkmaktadır.

Değinilmesi gereken bir diğer husus ise korunmanın süresine ilişkindir. Tescilsiz tasarımların korunmasının kapsamı, 69. maddenin 2. Fıkrası ile “Tescilsiz tasarımların koruma süresi, koruma talep edilen tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten itibaren üç yıldır.” şeklindeki hüküm ile 3 yıl olarak belirlenmiştir.

Anılan düzenlemeler ile Türk Hukukunda ilk kez 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile tescilsiz tasarıma ilişkin korunma yöntemleri hüküm altına alınmış olup; mülga KHK dönemindeki belirsizlikler giderilmiştir.

Düzenlemeler neticesinde ilgili korumaları sağlayan yeni hükümler özellikle moda endüstrisinde büyük etkilere yol açmıştır. Günümüzde moda sektörünün önemi ve büyüklüğü düşünüldüğünde; son yıllarda ortaya çıkan “hızlı moda” kavramı da değerlendirildiğinde moda endüstrisinde tasarım hukuku bakımından mevcut yasal düzenlemelere çokça ihtiyaç duyulduğu aşikardır. Buna göre, tescilsiz tasarımların korunmasına duyulan ihtiyacın, moda endüstrisinin ayak uydurulması zor değişiminden dolayı doğmuş olduğu dahi kabul edilebilir. Bu hukuki koruma ile tasarımcılar gerek maddi gerekse zamansal açıdan yük olabilecek ve haftalar içinde zaten değerini kaybedebilme ihtimali olan tasarımlarını tescil sürecinden geçmeden koruma altına alabilmektedirler. Tescilsiz tasarımların korunması, beş yıl süren ve yenilemelerle yirmi beş yıla kadar uzatılabilen tescilli tasarımların korunmasına nazaran daha kısa süreli olmasına rağmen, moda endüstrisinin “mevsimsel koleksiyonların yaratılmasında somutlaşan hızlı tempolu yenilikler” ile hareket etmesi nedeniyle üç yıl koruma tasarımcılar için yeterli olmakta ve bu nedenle tasarımlar tescile ihtiyaç duymadan hukuki korunmadan yararlanabilmektedir.

4-Sonuç          

Tescilsiz tasarıma ilişkin hükümlerin moda endüstrisi gibi hızla değişen ve niteliği gereği uzun süreli korunmayı gerektirmeyen sektörlerde ortaya çıkan ihtiyaçlar nedeniyle düzenlendiği söylenebilir. Tasarımcılar bu düzenlemeler sayesinde hem zaman kaybından hem gereksiz masraflardan hem de ticari değeri olmayan tasarımları tescil etmekten kurtulmuştur. Zira tescil işlemleri uzun süren ve masraflı işlemler olduğundan; bahsedildiği üzere hızlı değişimlerin yaşandığı sektörlerde pratik bir fayda sağlamamaktadır. Dolayısıyla bu konu hakkındaki yeni hükümlerin özellikle moda endüstrisi üzerinde büyük etkisi olduğu görülmektedir.

Av. Merve Hilal Menteş