I-
GİRİŞ
Bilim ve
teknolojide meydana gelen gelişmeler, dijital platformların tüm dünyada giderek
yaygınlaşmasını beraberinde getirmektedir. Dijital hizmetlerden faydalanan
kullanıcı sayısının artmasıyla; kullanıcıların güvenliğinin sağlanması, dijital
piyasalarda yer alan oyuncuların pazar gücünün kontrolünün sağlanması, aktörler
arasındaki rekabete hukuki zemin sağlanması büyük önem kazanmaktadır.
Dijitalleşmenin
hızlanmasıyla birlikte, ülkelerin yerel rekabet hukuku mevzuatları yeterli
olmamakta, teknoloji firmalarının yasalara uygun şekilde faaliyet göstermesi
için tek dijital pazarın (Digital Single Market) sağlanması gerekli
görülmektedir. Tek dijital pazarın sağlanmak istenmesinde bir diğer sebep ise
dijital aktörlerin sunduğu hizmetlerden faydalanan tüketicilerin korunmasını
sağlamaktır.
Bu
doğrultuda; Avrupa’nın dijital geleceğine yön verecek iki düzenleme çok yakın
zamanda yürürlüğe girmiştir. Bunlar, 27.10.2022 tarihinde Avrupa Birliği Resmî
Gazetesi’nde yayımlanan ve 16.11.2022 tarihinde yürürlüğe giren Dijital
Hizmetler Yasası (DSA) ile
01.11.2022 tarihinde yürürlüğe giren ve 02.05.2023 tarihi itibarıyla uygulamaya
geçecek olan Dijital Piyasalar Yasası’dır. (DMA)
Bu çalışmada, adı geçen iki yeni
düzenlemenin amaçları gerek kullanıcılara gerekse dijital piyasa aktörlerine ne
getireceği ortaya konacak ve önümüzdeki süreçte bu yasalara uyumlanmanın önemi
açıklanmaya çalışılacaktır.
II- DİJİTAL
HİZMETLER YASASI VE DİJİTAL PİYASALAR YASASININ AMACI
Avrupa
Birliği, pek çok konuda öncü regülatör olarak hareket etmekte, küresel
ekonominin ve pazarların tabi olduğu tek bir regülasyon getirme amacıyla; pek
çok konuda çeşitli yasalar, tüzükler yayımlamakta ve otoriteler kurmaktadır.
Avrupa
Birliği, regülasyon konusunda öncü olduğunu Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR),
Kripto Varlık Piyasaları Hakkında Yönetmelik (MiCA), Avrupa Tedarik Zinciri
Yasası (ESC), Avrupa Birliği Piyasa Gözetim Regülasyonu (MSR), Kurumsal
Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (CSRD) gibi çalışmalar yaparak ve Avrupa
Bankacılık Otoritesi (EBA), Avrupa Sigorta ve Emeklilik Otoritesi (EIOPA),
Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi (ESMA), Avrupa Gıda Güvenliği
Otoritesi (EFSA), Kara Para Aklamayı Önleme Otoritesi (AMLA) (Yasa teklifi
20 Temmuz 2021’de yapılmış olup, bu otorite henüz aktif değildir.) gibi
otoriteler kurarak ortaya koymaktadır. [1]
Dijital
Hizmetler Yasası ve Dijital Piyasalar Yasası, Avrupa değerlerine uygun dijital
düzenin sağlanabilmesi ve dijital aktörlerin belirli bir çerçevede faaliyet
göstermesini sağlayabilmek amacıyla yürürlüğe girmiştir.
Bu iki yasa; dijital
piyasanın adil, şeffaf ve çekişmeli olmasını, kullanıcıların temel haklarının
korunduğu daha güvenli bir dijital alan yaratmayı ve işletmeler için eşit
şartlar oluşturmayı amaçlamaktadır. [2]
Yerel
otoritelerin ulusal düzeyde konuya ilişkin düzenlemeler yapması bir yandan
gerekli görülmekle birlikte, Avrupa Komisyonu bu durumun Avrupa genelinde
kargaşa ve uygulama farklılığı yaratacağından endişelenerek, bu iki yasayı
onaylamış ve yürürlüğe koymuştur.
III- DİJİTAL
HİZMETLER YASASI (DIGITAL SERVICES ACT) (DSA)
3.1. Dijital Hizmetler Yasası Kapsamında
Şirketleri Bekleyenler
27 Ekim 2022
tarihinde Avrupa Birliği Resmî Gazetesi’nde yayımlanan, 16 Kasım 2022 tarihinde
yürürlüğe giren Dijital Hizmetler Yasası, çevrimiçi pazar yerleri, sosyal
ağlar, içerik paylaşım platformları, uygulama mağazaları, çevrimiçi seyahat ve
konaklama platformları gibi çevrimiçi aracılar ve platformlar üzerinde etkili
olacaktır.
Dijital
Hizmetler Yasası, bir yandan Avrupa Birliği’nin mevcut e-ticaret direktifinde
yer alan kuralların değişmesine neden olacak bir yandan da dijital
platformların tabi olacağı yeni düzenlemeler getirecektir.
Önemle
belirtmek gerekir ki Yasa, çevrimiçi ekosistemdeki sorumlulukları, bu
ekosistemin oyuncularının büyüklüğüne göre dengelemekte, yükümlülüklerin
gerektirdiği uyumlanma maliyeti ile yükümlülük altında olacak platformun
büyüklüğü arasında makul bir denge kurmaktadır. [3] Söz konusu Yasanın
çekişmeli ve adil bir dijital piyasa düzeni sağlamayı hedeflediği
gözetildiğinde, aksi bir durumun Yasanın amacıyla çelişeceği Dijital Hizmetler
Yasası, piyasada faaliyet gösteren aktörlere yeni yükümlülükler getirmektedir.
Şirketlerden, platformlarında bulunan yasal olmayan içerikler ya da üçüncü
taraflara ait tehlikeli içerik ve ürünlere ait raporlama yapması
beklenmektedir.
Dijital
Hizmetler Yasası ile birlikte; çevrimiçi platformların aktif kullanıcı
sayılarını 17 Şubat 2023’e kadar yayınlamaları gerekecektir. Platformun aylık Avrupa
nüfusunun %10’u olan 45 milyondan fazla kullanıcısının olması halinde, bu platform
Komisyon tarafından büyük çevrimiçi platform-çevrimiçi arama motoru olarak
nitelendirilecek ve platformdan Dijital Hizmetler Yasası’na 4 ay içinde uyum
sağlaması beklenecektir. Dijital Hizmetler Yasası’na tabi platformlardan
öncelikli olarak, Komisyona ilk yıla ilişkin risk değerlendirmesi sunması
beklenecektir. [4]
Önemle
belirtmek gerekir ki Dijital Hizmetler Yasası, yalnızca Avrupa Birliği’nde
kurulu olan çevrimiçi platformları ve çevrimiçi pazar yerlerini
etkilemeyecektir. Avrupa Birliği’nde kurulu olmayan ancak Avrupa Birliği
sınırları içerisinde bulunan ülkelerde hizmet veren kuruluşların da Yasaya uyum
sağlaması beklenmektedir.
Bu kapsamda,
Avrupa Birliğinde kurulu olmayan pek çok şirket, bir yasal temsilci atamakla
yükümlü olacak ve Avrupa Birliği’nde hizmet sağlarken ortak kurallardan
yararlanacaktır.
Dijital
Hizmet Yasası ile birlikte; çevrimiçi platformlarda reklam veren/gösteren
şirketler, kullanıcıya sunulan içeriğin reklam olduğunu, reklamın kim için
gösterildiğini, bu reklamın hangi kullanıcıya gösterileceğinin belirlenmesinde
kullanılan parametreleri şeffaf bir şekilde kullanıcıya sunmakla yükümlü
olacaktır. Çok büyük çevrimiçi platformlar için bunlara ek yükümlülükler
getirilmiş olup, bu platformların reklamların fiyatı ve yayıncıya ödenen ücret
konusunda kullanıcılara bilgi sağlaması, reklama ilişkin bilgileri halka açık
veri havuzunda derlemesi gerekecektir.
Çevrimiçi azar yerlerinden, platformları
aracılığıyla kullanıcılarla mesafeli satış sözleşmesi akdeden satıcılara
ilişkin bilgileri “işletme müşterini tanı” ilkesi kapsamında bünyesinde tutması
beklenecektir.
Aracı hizmet
sağlayıcılarının, Yasa kapsamında her yıl gerçekleştirdiği içerik denetimine
ilişkin açık, şeffaf ve detaylı bir rapor yayınlaması söz konusu olacaktır.
Yasa, hosting (barınma) hizmeti sağlayan çevrimiçi platformlardan bir şikâyet
mekanizması kurmasını beklemektedir. Bu mekanizmalarla birlikte, kullanıcılar
tarafından gelen bildirimler hızlı bir şekilde karara bağlanacak ve yasadışı
içerik ve sahte ürünlerle olan mücadele etkin kılınacaktır.
Yukarıda yer
verilen yükümlülükler, Dijital Hizmetler Yasası kapsamında getirilen
yükümlülüklerin tamamını açıklamaya yeterli olmayacaktır. Bu çalışmamızda Yasa
ile birlikte gelen yükümlülüklerin genel çerçevesi çizilmiş olup, her bir
platformun hangi yükümlülüklere tabi olacağı ancak söz konusu Yasanın detaylı
bir tahlilinin yapılmasıyla birlikte ortaya konacaktır.
Dijital
Hizmetler Yasası’nın ihlali halinde, ihlalin niteliğine, büyüklüğüne ve
tekrarlanmasına bağlı olarak, ihlal eden teşebbüs yıllık cirosunun %6’sına
kadar para cezasıyla karşı karşıya kalabilecektir. Bu doğrultuda; her bir
teşebbüsün/şirketin, bu yasa kapsamında yükümlülüklerini belirlemesi, bu
yükümlülüklere nasıl uyumlanacağını tespit etmesi ve bu doğrultuda harekete
geçmesi en doğru yol olacaktır.
3.2.
Dijital Hizmetler Yasası Kullanıcılara Getirdikleri
Çalışmanın
başında değinildiği üzere; dijital platformların yaygınlaşması ve bu
platformlar aracılığıyla kullanıcıların pek çok olumsuz durumla karşı karşıya
kalma ihtimalinin artması, kullanıcıların çevrimiçi güvenliğinin sağlanmasını
zorlaştırmaktadır. Bu doğrultuda, kullanıcıların dijital güvenliğini temin
etmek için değişen koşullara uygun olacak şekilde düzenleme yapılması bir
zorunluluk haline gelmiştir.
Dijital
Hizmetler Yasası kapsamında gelen değişiklikler sayesinde, kullanıcıların
çevrimiçi platformlarda daha güvenli bir deneyim elde etmesi,
şirketlerin/teşebbüslerin kullanıcıları azami ölçüde bilgilendirmesi sağlanacak
ve şeffaflığın hâkim olduğu bir dijital ortam temin edilecektir.
Özellikle çok
büyük çevrimiçi platformların sunduğu bilgi içeriklerinin ve reklamların
kullanıcıya ulaşmasında kullanıcının tercihinin ön planda olması temin edilecek
ve kullanıcıyı manipüle edecek içeriklerin varlığı azaltılacaktır.
Kullanıcıların
yasa dışı içerikle karşılaşmaları halinde, bu durumu bildirebilecekleri
mekanizmalar var olacak, kullanıcıların dijital platformlardaki içeriklerinin
kaldırılması durumunda ise çevrimiçi platformlar tarafından verilen bu karara karşı
itiraz edebilme hakları olacaktır.
Çok küçük
platformlar dışındaki tüm platformların, Dijital Hizmetler Yasası kapsamında
düzenlenen yükümlülüklere tabi olması, kullanıcıların güvenli dijital ortamda
var olmalarını kolaylaştıracak ve manipüle edici, yasa dışı içeriklerle karşı
karşıya kalma ihtimalini azaltacaktır.
IV- DİJİTAL PİYASALAR YASASI (DIGITAL MARKETS ACT) (DMA)
1 Kasım 2022 tarihi itibarıyla yürürlüğe giren Avrupa Birliği Dijital
Piyasalar Yasası, 2 Mayıs 2023 tarihi itibarıyla uygulama geçecek olup,
çevrimiçi platform ekonomisinde geçit bekçisi (gatekeeper) konumunda olan
şirketlerin (Google, Amazon, Apple gibi) haksız uygulamalarına son vermeyi
amaçlamaktadır. Ayrıca Dijital Piyasalar Yasası, çevrimiçi platformların hangi
hallerde geçit bekçisi olarak kabul edileceğini düzenleyerek söz konusu
platformlara uygulanacak birtakım yeni yükümlükleri düzenlemektedir. [5]
Dijital Hizmetler Yasası, büyük ölçekli platformlardan küçük ölçekli
platformlara kadar pek çok teşebbüsü ilgilendirirken, Dijital Piyasalar Yasası,
küçük ölçekli platformlardan çok Silikon Vadisi’nde bulunan büyük teknoloji
firmalarını yakından ilgilendirmektedir.
Platformların çok sayıda kullanıcının kişisel verisine ulaşabilmesi ve
bu bilgileri işleyerek zenginleştirmesi, kimi platformların dijital piyasanın
kontrolünü ele almasına sebebiyet vermektedir. Bu durum, piyasaya yeni
aktörlerin girişine engel olmakta ve dijital piyasaları çekişmeli ve adil
olmaktan uzaklaştırmaktadır.
Dijital Piyasalar Yasası, “ana platform hizmetleri” sunan eşik
bekçilerini (gatekeeper) ilgilendirmektedir. Yasa, gatekeeper olarak nitelendirilen
şirketleri tanımlayarak, bu şirketlere bazı yükümlülükler getirmekte, bazı
faaliyetlerde bulunmalarını ise yasaklamaktadır.
Öncelikle yapılması gereken, “ana platform hizmetleri” nin kapsamını
belirlemek ve bu kapsamda bulunan hangi şirketlerin “gatekeeper” olarak
nitelendirileceğini tespit etmektir. Ana platform hizmetleri; (i) çevrimiçi aracılık hizmetleri, (ii) çevrimiçi
arama motorları (iii) çevrimiçi sosyal ağ hizmetleri (iv) video paylaşım
platformu hizmetleri (v) numarasız iletişim hizmetleri (vi) işletim sistemleri
(vii) bulut bilişim hizmetleri ve bu hizmetlerle
bağlantılı olarak sunulan reklam hizmetleri şeklinde ifade edilebilir.
Bu platform hizmetlerini sunan hangi şirketlerin gatekeeper (kapı
bekçisi) olarak nitelendirileceği ise Yasa’da yer alan düzenleme doğrultusunda
belirlenecektir. Bir şirketin gatekeeper olarak nitelendirilebilmesi için;
- Son üç mali yıl içerisinde Avrupa cirosunun 7.5 milyar Euro veya
üzeri olması ya da son mali yılda ortalama piyasa değerinin 75 milyar Euro veya üzeri
olması ve en az üç AB üyesi ülkede ana platform hizmeti sağlaması,
- Son mali yıl içerisinde AB’de yerleşik 45 milyondan fazla aylık aktif
son kullanıcıya ve AB’de kurulu 10.000'den fazla yıllık aktif işletme kullanıcısına
sahip bir ana platform hizmeti sağlaması,
- İlk iki maddede yer alan eşik değerlerin son üç mali yılda da
karşılanmış olması gerekmektedir.
Bir platformun, kendisinin gatekeeper olduğunu tespit etmesi halinde,
bu durumu Komisyon’a bildirmesi gerekmektedir. Platform bu bildirimde bulunmasa
dahi, Komisyon tarafından bu tespit re’sen yapılabilecektir.
Dijital Piyasalar Yasası ile birlikte;
- Gatekeeperlar, ana platform hizmetleri kapsamında ulaştığı kişisel
verileri, kendi sunduğu diğer hizmetlerden veya üçüncü taraf hizmetlerinden
elde ettiği kişisel verilerle birleştiremeyecektir.
- Gatekeeperlar, kendi ürün veya hizmetini üçüncü taraflara nazaran
sıralamada öne çıkaramayacaktır.
- Gatekeeperlar, uygulama geliştiricilerinin kendi mağazasında
görünmesi için, kendi ödeme sistemleri veya kimlik tanımlama sistemlerini
kullanmasını zorunlu tutamayacaktır.
- Gatekeeperlar, işletme kullanıcılarına ilişkin elde etmiş olduğu
kamuya açık olmayan verileri, onlarla rekabet etmek için kullanamayacaktır.
Yukarıda sayılan yasaklanan faaliyetler, Yasa’nın getirmiş olduğu öne
çıkan yasaklamalar olup, yasaklanan tüm faaliyetler Dijital Piyasalar
Yasası’nın detaylı incelemesi sonucunda görülebilecektir. Yasaklamaya tabi olan
platformların bu yasaklara uymaması halinde, Dijital Hizmetler Yasası’nda
öngörülen yıllık cironun %6’sı olan ceza %10’a çıkmaktadır.
Gatekeeperlar için öngörülen yükümlülüklerden bazıları ise;
- Son kullanıcıların, abone oldukları gatekeeperlar tarafından sunulan
hizmetlerden abone olduğu kadar kolay bir şekilde abonelikten çıkmalarının
sağlanması,
- Uygulama geliştiricilerinin akıllı telefonların tamamlayıcı
işlevlerine adil bir şekilde erişmesine izin verilmesi,
- Platformlarında reklam veren şirketlere, pazarlama veya reklam
performansı verilerine erişim izninin verilmesi,
- İşletme kullanıcılarının, tekliflerini sunmalarına/tanıtmalarına ve
gatekeeper dışında müşterileriyle sözleşme yapmasına izin verilmesidir. [6]
Tüm bu yasaklama ve yükümlülükler, Dijital Piyasalar Yasası’nda öne
çıkan yasak ve yükümlülükler olup, Yasaya tabi platformların herhangi bir
yaptırımlar karşılaşmaması için Yasa kapsamında düzenlenen tüm yasak ve
yükümlülükleri kendi platformları açısından değerlendirmesi ve bu kapsamda
Yasaya uyum sağlaması gerekmektedir.
V- SONUÇ
Dijital
platformların hayatımızın her alanında önemli bir rol oynaması nedeniyle,
dijital pazarların kontrolü gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Dijital
platformların kontrolünün sağlanması, hem bu dijital piyasada rol oynayan
aktörlerin çekişmeli ve adil bir ortamda faaliyet göstermesi, piyasaya yeni
girecek aktörlerin karşılaştığı zorlukların önüne geçilmesi hem de
kullanıcılara güvenli dijital ortamda hizmet sunulması bakımından son derece
önemlidir.
Avrupa
Birliği’nin regülatif yönü dijital piyasalar ve hizmetler bakımından da kendini
göstermiş ve Dijital Hizmetler Yasası (DSA) ve Dijital Piyasalar Yasası (DMA)
yürürlüğe girmiştir.
Dijital
Hizmetler Yasası büyük küçük pek çok çevrimiçi platformu ilgilendirirken,
Dijital Piyasalar Yasası daha çok büyük ölçekte ana platform hizmetleri veren
ve gatekeeper (kapı bekçisi) olarak adlandırılan teknoloji şirketlerini
yakından ilgilendirmektedir.
Şirketlerin,
herhangi bir yaptırımla karşılaşmaması için Yasalarla öngörülen yasak ve
yükümlülükleri kendileri açısından tespit etmesi ve bu doğrultuda Yasalara
uyumlanmak için gecikmeksizin uyum sürecini başlatması önem arz
etmektedir.
Av. Gülşah
Işık
Kaynakça:
1. Türkiye
Cumhuriyeti Avrupa Birliği Bakanlığı, Avrupa Birliğinde Yeni Denetleyici
Otoriteler, Kasım 2011, Ankara
2. https://commission.europa.eu/, Policies, The Digital Services Act package
3. https://commission.europa.eu/, Questions
and Answers: Digital Services Act
4. https://commission.europa.eu/, Policies, The Digital Services Act package
5. TÜSİAD
Rekabet Bülteni-Kasım 2022
6. https://commission.europa.eu/, Digital
Markets Act: Ensuring fair and open digital markets
