Anlaşmazlıkların hakem yoluyla çözülmesi yöntemi olan tahkim, daha geniş bir ifadeyle bir uyuşmazlığın taraflarının aralarında yapacakları anlaşma ile söz konusu ihtilaf hakkında karar verme yetkisini devlet mahkemeleri yerine özel kişilere vermesi ve uyuşmazlığı bu kişilerin çözmesi yöntemidir. Kural olarak zorunlu olmayan tahkim, özel kanun hükümleriyle öngörülen bazı hallerde, uyuşmazlığın çözümü için hakem yoluna başvurulmasını zorunlu hale getirebilir. Tarafların karşılıklı olarak mutabık olmaları halinde tahkim anlaşması yapmaları mümkündür.
Sportif Uyuşmazlıklar Bakımından Tahkim
Spora özgü nitelik taşıyan uyuşmazlıklar ve sporla ilişkili olmak kaydıyla kamu hukukundan kaynaklanan veya özel hukuktan doğan uyuşmazlıklar, sportif uyuşmazlıklar olarak nitelendirilmektedir. Sportif uyuşmazlıklar sporun yönetiminden, sportif sözleşmelerden, disiplin kurallarından vs. gibi nedenlerden doğabileceği gibi spora özgü nitelik taşıyan birçok anlaşmazlıktan kaynaklanabilecektir. Genel anlamda sportif uyuşmazlıkları saymak gerekirse; disiplin uyuşmazlıkları, sporun yönetimine ve idari yapısına ilişkin uyuşmazlıklar, oyun kurallarına ilişkin uyuşmazlıklar, sportif sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıklar, spora ilişkin haksız fiilden kaynaklanan veya ceza hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar, sporun vergilendirilmesine ilişkin uyuşmazlıklar, sportif yapıların fikri ve sınai haklarından doğan uyuşmazlıklar, spor kulüplerinin şirketlerine ilişkin uyuşmazlıklar bu kapsamdadır.
Sportif uyuşmazlıkların çözümü için 3 farklı yol bulunmaktadır. Bu çerçevede sportif uyuşmazlıkların çözümü için yetkili olduğu takdirde devlet mahkemelerine, ilgili federasyonların izin verdiği ölçüde federasyonların yetkili kurulları olan sportif yargı mekanizmalarına veya tahkim yoluna başvurulması mümkündür.
Sportif uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözümünü iki açıdan ele almak daha etkili ve doğru olacaktır. Bu bakımdan sportif uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözümü zorunlu tahkim ve ihtiyari tahkim olarak ikiye ayırarak inceleme yapacağız. Sportif uyuşmazlıkların zorunlu tahkim yoluyla çözümü incelerken öncelikle zorunlu tahkimin ne olduğunu hatırlamamız yerinde olacaktır. “Zorunlu tahkim, bir uyuşmazlığın çözümünün tarafların iradesi dışında, bir yasal düzenleme ile devlet mahkemeleri dışında belirlenen kişilere ya da kurullara bırakılmasını ifade eder. Tahkimin hangi hallerde zorunlu olduğu, ancak özel kanun hükümleriyle belirlenir.”
Hukukumuzda sportif uyuşmazlıkların zorunlu tahkim yoluyla çözülmesi anlamında iki önemli yasal mevzuat bulunmakla birlikte bunlar; 5894 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ve 3289 sayılı Spor Genel Müdürlüğü’nün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’dur. Bu yasal mevzuat çerçevesinde ilgili kurumlar bünyesinde tahkim kurulları bulunmakta ve zorunlu tahkim niteliği taşımalarından ötürü sportif uyuşmazlığın çözümü için belli konularda söz konusu bu tahkim kurulları dışında başka bir yola başvuru yapılması mümkün değildir. Öğretide ve uygulamada da görüldüğü üzere, “TFF Tahkim Kurulu, futbolun yönetimine ve disiplinine ilişkin uyuşmazlıkları karara bağlamakla görevli ve kanundan kaynaklanan bir zorunlu tahkim kurulu niteliğindedir.”
Diğer bir yandan ihtiyari tahkim yoluyla çözüm açısından ise Anayasamızın 59.maddesini incelememiz gerekmektedir. Anayasamızın 59.maddesinin 3.fıkrasında “Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir” denilmiştir. Bu hükümden de anlayacağımız üzere spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin uyuşmazlıklar dışında kalan sportif uyuşmazlıklar bakımından ihtiyari tahkim yoluna başvurulabilmesi mümkün olduğu görülmektedir. Ayrıca ihtiyari tahkimin ayrı bir tahkim sözleşmesine veya taraflar arasındaki mevcut sözleşmeye konulan bir tahkim kaydına dayanması gerekmektedir. Bu sebeple de spor faaliyetlerinin yönetimi ve disiplinine ilişkin uyuşmazlıklar dışında kalan sportif uyuşmazlıklar bakımından ihtiyari tahkim yoluna başvurulabilmesi için bir tahkim sözleşmesi veya tahkim kaydının varlığı aranmaktadır.
Sportif Uyuşmazlıkların Tahkime Elverişliliği
Tahkime elverişlilik açısından sportif uyuşmazlıklar çeşitli kriterlere göre belirlenir. Bazı sportif uyuşmazlıklar tahkime konu olabilecek iken bazı sportif uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözülmesi mümkün olmayabilir. Bu nedenle spor tahkimi farklı bir özellik taşımaktadır ve her somut uyuşmazlığın somut olarak ayrı ayrı ele alınması gerekmektedir.
Örnek olarak spor ile ilgili şahıs hukukuna ve aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar tahkime elverişli değildir buna karşılık spor ile ilgili ticari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar açısından tahkim yoluna başvurulması mümkündür. Başka bir örnek üzerinden gitmek gerekirse, özellikle sporcuları ilgilendiren bir durum olan ve günümüzde sık sık karşılaştığımız bir uyuşmazlık türü olan sporcular ve kulüpler arasındaki iş sözleşmesine dayanan uyuşmazlıkların malvarlığına ilişkin olmaları nedeniyle tahkime elverişli olduğu kabul edilirken, oyun kuralları ihlalinden kaynaklanan uyuşmazlıklar hukuki ihtilaf niteliği taşımaması nedeniyle tahkime elverişli kabul edilmemiştir.
Keza müsabaka hakeminin kararlarından doğan uyuşmazlıklarda oyun kuralları kapsamına alınmış ve bu noktadan doğabilecek uyuşmazlık için tahkim yolu kapatılmıştır. Fakat bu kararların hem sporcunun malvarlığı değerleri üzerinde etki yarattığı konusunda hemfikir olunması hem de müsabakadan men, müsabakalara alınmama gibi kararların söz konusu olması halinde ilgili kararların tahkime elverişli olacağı yönünde doktrinde görüşler mevcuttur.
Bu çerçevede değerlendirme yapıldığında sportif uyuşmazlıkların tahkime elverişliliği açısından somut olaya ve uyuşmazlığa göre değerlendirme yapılmasının gerekli olduğu kanısına varılmaktadır. Tahkime elverişliliğin re ’sen mi yoksa tarafların itirazı üzerine mi inceleneceği konusunda doktrinde net bir cevap olmamakla birlikte söz konusu belirsizlik açısından davalının cevap dilekçesinde uyuşmazlığın tahkime elverişsiz olduğunu belirtebileceği öngörülmüştür.
Sportif Uyuşmazlıklar Bakımından Tahkimin Avantajları
Sportif uyuşmazlıklar bakımından tahkim oldukça avantajlı özellikler içermekte olup, söz konusu sportif uyuşmazlıkların çözümü açısından da yaygın ve sık kullanılan bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu açıdan tahkim yolunun ön plana çıkmasındaki en önemli etkenlerin başında çabukluk, ucuzluk, uzmanlık, tarafsızlık, gizlilik, kararların tanınmasında ve uygulanmasında kolaylık, yeknesaklık, sportif kuruluşların beklentilerine uyma gibi özellikler gelmektedir. Bu ve bunlar gibi başlıca sebeplerin varlığı nedeniyle sportif uyuşmazlıkların çözümü açısından tahkim yolu hem avantajlı hem de nitelik taşımaktadır.
Stj. Av. Nuri Mert Orhan
Kaynakça:
1. Bağlan, Aysu Melis : “Sporda Uluslararası Tahkim Yargılaması ve Türkiye’de Hukuki Durum”, Ankara, 2017
2. Bilginoğlu, Nurettin Emre : “Futbol Uyuşmazlıklarının Tahkim Yoluyla Çözümü”, İstanbul, 2015
3. Ekşi, Nuray : “Spor Tahkim Hukuku”, İstanbul, 2015
4. Ertaş Şeref, Petek Hasan : “Spor Hukuku”, Yetkin Yayınları, 2017
5. Özdemir Kocasakal, Hatice : “ Sportif Uyuşmazlıkların Tahkim Yoluyla Çözümü ve Spor Tahkim Mahkemesi”, İstanbul, 2013
6. 5894 Sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun
7. 3289 Sayılı Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
