Özgün Law Firm

RUSYA VE YAPTIRIMLARIN İNCELENMESİ

Uluslararası politikada yaptırımlar, hedef ülkelerin belirli politikalardan vazgeçmelerini teşvik amacıyla kullanılan etkili bir araçtır. Son zamanlarda, Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi ve Ukrayna üzerindeki etkisi nedeniyle birçok ülke tarafından Rusya'ya yönelik yaptırımlar uygulanmıştır. Bu nedenlerle birlikte, ekonomik, ticari veya finansal alanda Rusya'ya karşı uygulanan yaptırımların amacı, Rusya'yı politikalarını değiştirmeye ve uluslararası hukuka uygun hareket etmeye teşvik etmek, baskı yapmaktır. Ancak yaptırımların etkileri ve sonuçları karmaşık olabilir ve farklı ülkeler arasında görüş ayrılıklarına neden olabilir. Bu makalede, Rusya'ya yönelik yaptırımların uluslararası ticaret ve hukuk üzerindeki etkileri ele alınacaktır.

Uygulanan bu yaptırımların Rusya üzerindeki etkileri arasında, Ticaret İlişkilerinde Daralmanın meydana gelmesi, Enerji Sektörünün etkilenmesi, Uluslararası Hukuk bakımından sınırlanmaları ve Alternatif Ticaret Yollarının ortaya çıkması olarak gözlemlenebilir. Dünyanın en güçlü ekonomi ve ordularından birine sahip olan Rusya yalnızca karşıt ülkelerin yaptırımlarına maruz kalmak ile kendisini sınırlandırmamış karşılık olarak gerekli yaptırımları kendisi de bu ülkelere uygulamaya başlamıştır. Haliyle bu denli güçlü ve büyük bir ülkenin yaptırımları da Rusya karşıtı ülkeleri karşılıklı olarak etkileyecek biçimdedir.

Rusya'ya uygulanan yaptırımlar, ülkeler arasındaki ticaret ilişkilerinde belirgin bir daralmaya neden olmuştur. ABD ve Avrupa Birliği gibi birçok ülke, Rusya'ya olan ihracatlarını kısıtlamış veya tamamen durdurmuştur. Bunun sonucunda Rusya'nın ihracatı azalmış, ithalatı ise daha pahalı hale gelmiştir. Bu durum, Rusya ekonomisinin daralmasına ve dengesizliklere yol açmıştır. Ayrıca Rusya enerji kaynakları açısından dünyanın en zengin ülkelerinden biridir. Ancak yaptırımlar, Rusya'nın enerji sektöründe büyük etkiler yaratmıştır. Özellikle Avrupa'ya doğal gaz ihracatında Rusya, önemli bir tedarikçidir [1]. Yaptırımlar, enerji projelerinin durmasına ve Rusya'nın enerji alanında iş birliği yapabileceği ülkelerin sayısının azalmasına neden olmuştur.

Uluslararası hukukun çeşitli alanlarında da bu yaptırımların etkileri olmuştur. Kırım'ın ilhakı gibi uluslararası hukuk ihlalleri nedeniyle yaptırımlar uygulanmıştır. Bu durum, uluslararası hukukun etkinliğini artırmış ve benzer durumların tekrarlanmasını engellemek adına uyarıcı bir etki yaratmıştır. Yaptırımlarla birlikte, Rusya ve hedef ülkeler arasında alternatif ticaret yolları arayışı artmıştır. Özellikle Rusya'nın doğrudan etkilendiği tarım ve gıda sektöründe, yeni pazarlar keşfedilmiş ve ticaretin yönlendirildiği farklı coğrafyalara kayma yaşanmıştır

Dolayısıyla Rusya'ya uygulanan yaptırımlar, uluslararası ticaret ve hukuk üzerinde büyük etkiler yaratmıştır. Ticaret daralmaları, enerji sektöründeki olumsuz etkiler, uluslararası hukukun uygulama gücünün artması ve alternatif ticaret yollarının araştırılması gibi etkiler, yaptırımların sonuçlarını ortaya koymaktadır. Bu durum, yaptırımların sadece belirli bir ülkeye yönelik etkileri değil, tüm uluslararası toplumun ticaret ve hukuk sistemine olan etkilerini de göstermektedir.

Rusya, uluslararası ilişkilerde politikalarını desteklemeyen ülkelere karşı çeşitli yaptırımlar uygulayan bir ülke olarak bilinmektedir. Bu yaptırımlar, Rusya'nın ulusal çıkarlarını korumak, politikaya uygunluğu sağlamak ve ihtiyaçlarına uygun bir şekilde stratejilerini sürdürmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu makalede, Rusya'nın uyguladığı yaptırımların örneklerini ve etkilerini inceleyeceğiz.

ÇEŞİTLİ YAPTIRIMLAR VE ETKİLERİ

Gıda Yaptırımları, 2014 yılında Rusya, Batı'daki ülkelerin Ukrayna krizini bahane ederek Rusya'ya yönelik yaptırımlar uygulaması üzerine, Rusya da Karadeniz'deki Kırım'ın ilhak edilmesini önceden gıda ithalatına getirdiği yaptırımlarla yanıtladı [2]. Bu yaptırımlar, AB, ABD, Kanada, Norveç ve Avustralya gibi ülkelerin tarım ürünleri, et, süt ürünleri, balık ve deniz ürünleri gibi ürünlerin Rusya'ya ihracatını sınırlamalarını içeriyordu. Bu yaptırımlar, Rusya'nın gıda güvenliği politikası ile uyumlu olarak uygulandı ve ülkenin kendi üretimini teşvik etmek amacını taşıyordu. Bu yaptırımların sonucunda Rusya, ithalat yerine yerel üretimi artırmak için tarım sektörünü geliştirme yönünde adımlar attı.

Ekonomik Yaptırımlar, uluslararası arenada yaşanan politik gerilimlerin sonucunda ekonomik yaptırımlar uygulamaktadır. Özellikle Ukrayna krizi ve Kırım'ın ilhak edilmesi gibi olaylar, Batılı ülkelerin Rusya'ya ekonomik yaptırımlar uygulamasına sebep oldu. Bu yaptırımlar, Rusya'nın finans, enerji ve savunma sektörlerine yönelik ihracatı, finansal işlemleri ve yatırımları kısıtlamayı hedefliyordu. Bu yaptırımların etkileri Rus ekonomisinde hissedildi ve büyüme hızını olumsuz etkiledi.

Rusya, belli sektörlerde faaliyet gösteren yabancı şirketlere yönelik de yaptırımlar uygulayabilmektedir. Örneğin, Rusya'nın enerji sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin Kuzey Kutbu gibi stratejik bölgelerdeki faaliyetleri, Rusya tarafından kontrol altında tutulmaktadır. Bu durum, Rusya'nın enerji konusundaki stratejik önceliğini desteklemek amacıyla uygulanan bir yaptırımdır. Aynı şekilde, diğer sektörlerde faaliyet gösteren yabancı şirketler de Rusya tarafından belli sınırlamalara tabi tutulabilir veya yaptırım uygulamalarına maruz kalabilir.

DÖVİZLER VE ULUSLARARSI TİCARET BAKIMINDAN YAPTIRIMLARIN HUKUKİ DEĞİŞKENLİĞİ

Rusya'nın döviz üzerindeki yaptırımlarını işleyecek olursak detaylı incelendiğinde bu yaptırımların doğrudan olduğu kadar bir de dolaylı olarak da uygulandıklarını görebiliyoruz [3]. Bu yaptırımlar genellikle Rusya'nın politikaları veya eylemleri nedeniyle uygulanır ve Rusya'nın dolar kullanımını sınırlayabilir veya dolar ile ticaretini kısıtlayabilir. Fakat aynı durumu artık Rusya’nın da yaptığını, dolar üzerinden yapılan ticaretlerin sadece doğrudan olmamakla beraber dolaylı olarak bile Rusya üzerinde bir etkisi var ise bunların uygulamaya geçirilmesi konusunda yaptırımlara yer vermektedir.

Örneğin, ABD, Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi nedeniyle 2014 yılında Rusya'ya ekonomik yaptırımlar uygulamıştır. Bu yaptırımlar arasında, Rusya'ya finansal piyasalara erişimi kısıtlayan ve Amerikan dolarının kullanımını zorlaştıran tedbirler bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, ABD'nin Rusya'ya uyguladığı yaptırımlar arasında Rus şirketlerine ve kişilere yönelik mali kısıtlamalar, enerji sektörüne yönelik yaptırımlar, silah ambargosu ve finansal kuruluşlara yönelik kısıtlamalar da bulunmaktadır.

Rusya, bu yaptırımlara karşı önlemler almış ve doların yerine yerel para birimini, rubleyi kullanmayı teşvik etmiştir [4]. Ayrıca Rusya, başka ülkelerle ticaret yaparken dolar yerine yerel para birimlerini kullanabilmek için anlaşmalar yapmıştır. Bu anlaşmalarla beraber dolar, euro, pound üzerinden yapılan ticari anlaşmaların da önünü kapatmış olup Ruble veya “Friendly Country” olarak geçen yani henüz Rusya ile dış politikalarında çatışmamış olup ülkeye herhangi bir yaptırım uygulamayan ülkelerin Ör. Türkiye veya BRİCS kapsamındaki ülkelerin de kendi para birimleri ile ticari anlaşmalar akdetmeleri ve Rusya ile ilişkilendirilen girişimlerine henüz bir yaptırım bulunmamaktadır.

Rusya'nın dolar üzerindeki yaptırımlarının amacı, Rusya'nın politikalarını veya eylemlerini caydırmak, ekonomisini zayıflatmak ve uluslararası ticaretini kısıtlamaktır. Ancak, yaptırımların etkinliği ve sonuçları tartışmalıdır ve bazıları yaptırımların Rus ekonomisini daha da içe dönük hale getirdiğini ve bazı sektörlerin gelişimini olumsuz etkilediğini savunmaktadır.

Rusya'da alınacak malların yabancı döviz ile alınması, genellikle Rusya'nın ulusal para birimi olan Rus rublesi dışında başka bir para birimiyle ödeme yapılması anlamına gelir. Bu durum, uluslararası ticaretin bir parçası olarak gerçekleşebilir. Ancak, bu tür bir ticaretin bazı yaptırımları vardır. Örneğin, Rusya'nın Ekonomik Kalkınma Bakanlığı tarafından belirlenen yaptırımlar, mal veya hizmetlerin yabancı döviz ile alınması durumunda uygulanır.

ABD ve AB tarafından Rusya'ya uygulanan yaptırımlar kapsamında, bazı Rus şirketleri ve kişilere yaptırım uygulanabilir. Bu yaptırımlar, bu kişi veya şirketlerin yabancı döviz ile mal veya hizmet almasını zorlaştırabilir veya engelleyebilir. Örneğin, bir Rus şirketi için ABD tarafından yaptırım uygulanmışsa, yabancı bir şirketin bu Rus şirketinden mal veya hizmet alması durumunda karşıt yaptırımlarla karşılaşabilir. Bu durumda, yabancı şirket mal veya hizmet için ödeme yaparken, yaptırım uygulanan Rus şirketine dikkat etmek zorundadır. Ödeme işlemi sırasında yaptırımları ihlal etmekten kaçınmak için özel izin ve düzenlemeler gerekebilir.

Karşıt yaptırımlarının dolaylı olarak etkilerini yorumlayacak olursak ABD, AB ve İngiltere tarafından uygulanan yaptırımlarla ilgili olarak, "Bu durumlarda yargı yetkisi talebi, ABD dışında işlenen yaptırımlarla ilgili dolar işleminin, ABD'de işlenen bir işlemle ilişkilendirilmesidir. (Yabancı Varlık Kontrol Ofisi -OFAC-)" Bu durumun uygulanabilmesi için ticarette AB, İngiltere ve ABD vatandaşı birinin bulunması gerekmektedir [5]. Türk bir şirketleri bu yargı alanına girmiyor olsa bile bu yabancı para birimleri üzerinden Rusya bağlamında bir ticari anlaşmada bulunursa bunun EUR, GBP, USD gibi para birimlerinden olmaması gerekir. Bu dövizleri kullansak bile, bu yargı alanından etkileniyoruz. Bu bağlamda, Euro, GBP veya USD Rusya ile ilişkilendirilen hiçbir ticarette günümüzün mevcut konjonktüründe herhangi bir şekilde kullanılmamalıdır.

Bu durumu milletlerarası hukuk bakımından işleyecek olursak, Rusya’nın mevcut ilişkileri bilinen hukukun ötesinde hatta hayatın olağan akışı dışında oluşabilecek durumlar yaratmıştır. En anlaşılır biçimde özetlemek gerekirse ne Rus Hükümeti ne de hiçbir Avrupa Birliği Ülkesi, İngiltere veya Amerika Birleşik Devletleri yönetmeliği, tartıştığımız konuyu doğrudan yaptırımları çerçevesinde bu durumu açıklamaktadır. Dolayısıyla, Rusya’yı dolaylı olarak etkileyen uluslararası ticari sözleşmeler veya işlerde ödeme para birimiyle ilgili bazı dolaylı yaptırımlar da bulunmaktadır.

Hukuki bakımdan incelendiğinde direk olarak uluslararası iki şirketin Rusya’da bir ticaret, iş veya taşınmaz gibi benzeri durumların alım-satımı açısından ilişkiye konu ödeme Rusya ile ilgili bir banka hesabına yapılmamış olsa bile, ödemenin konusunun Rusya'da olması nedeniyle ödeme üzerinde yine de yaptırımlar uygulanmış olan birçok durum tespit edilmektedir. Bu durumun temel karışıklığı Rus olmayan yani yabancı tarafların Rusya üzerinden bir mal satışı, ticaret vb. bir durum bakımından satış yapmaları halinde Rusya’da satış sonrası gerekli izinlerin alınıp yaptırımlara maruz kalmamak için bunun Rusya ile bağlarının kuvvetli olan ülkeye yaptırım uygulamamış bir ülkenin para birimi olması gerekir. Ödemenin, yetkililer tarafından verilen Rusya dışında bir banka hesabına yapılması halinde bile söz konusu işleme konu olan payların başlangıçta Rusya'da olması nedeniyle, transferlerle ilgili yasal süreçte hükümet ödemenin para biriminin USD/GBP/EUR olmayan yani yaptırım uygulamayan bir ülkenin dövizi olması istenebilir. Örneğin, anlaşılan ödeme TRY veya RUB olarak yapılsaydı, bunlara karşı herhangi bir dolaylı yaptırım görülmezdi. Sözleşmeler kapsamındaki ödemelerde belirlenen para birimi konusunda, herhangi bir yaptırım riskini veya sürekli hale getirebilecek herhangi bir riski ortadan kaldırmak için ödeme Rusya dışında bir hesaba yapılıyor olsa bile, taraflar Rus olmasa bile bahsedilen ilişkiye konu şeylerin Rusya sınırları içerisinde bulunması sözleşmesel özgürlüğü etkiler niteliktedir ve USD, GBP, EUR gibi dövizlere olası yaptırımların uygulanması kaçınılmazdır.

Daha önce dünya genelinde bilinen ve kamuya mal olmuş olayda Türk iş adamı Reza Zarrab ile yapılan iş, başlangıçta Altın-USD üzerinden yürütülmekteydi ve işlem yapılan şirket veya banka hesabı Amerikan olmamasına rağmen, kullanılan para birimi ülke ile önemli ölçüde ilgili olduğu için iş adamı daha sonra Amerika'da para birimi oranlarına ve Amerikan hisse senetlerine yüksek etkiye sahip olan işlemlerle ilgili yargılanmıştır [6].

Bu halde ruble üzerinde etkisi olabilecek herhangi bir işlemde Rusya uluslararası hukuka müdahale eder nitelikte yaptırımlar uygular, fakat bunların temel sebebi olarak da bu yaptırımların yalnızca Rusya tarafından değil yukarıda da açıklandığı üzere ABD, AB, İNGİLTERE gibi güçlü ekonomilere sahip ancak dış ilişkilerinin dövizleri üzerinde kontrolleri dışında yabancıların etkisinin olmaması için benzer yaptırımların ekonomik olarak güçlü ve bağımsız ülkelerin çoğunun yabancı malvarlıkları kontrol kolları tarafından ekonomilerini etkileyecek olası ticaretleri önlemek için uygulanmaktadır. Burada makalenin ana konusu olarak yansıtmak istediğim çıkarım şudur, ülkeler bu gibi ticari yaptırımlarını doğrudan açıklamış olmasa bile bunlar çeşitli departmanlarının dış ilişkilere yaklaşımlarından ve uluslararası sözleşmelerden çıkarım yapılarak bu doğrultuda üçüncü bir ülkeye etki edecek yabancı ticaretlerde göz önünde bulundurularak akdedilmelidir.

Stj. Av. Tuana Sarıaydın

Kaynakça:

1. https://www.enerjiatlasi.com/rezerv/dunya-dogalgaz-rezervi.html

2. A Guide to US, UK and EU Sanctions and Export Controls on Russia and Belarus, Debevoise & Plimpton, (2023), 14_a-guide-to-us-uk-and-eu-sanctions-and.pdf (debevoise.com)

3. Russia 2014: Challenges of the New Year (2014), Stanovaya Tatiana, Russia 2014: Challenges of the New Year- Institute of Modern Russia (imrussia.org)

4. Between a Rock and a Hard Place: The Sanctions Climate for Foreign Investment in Russia- Part I of II | HUB | K&L Gates (klgates.com)

5. OFAC Issues Fact Sheet Summarizing Humanitarian-related Authorizations Under Russia Sanctions, New Humanitarian-related General License | Trade and Manufacturing Monitor (ustrademonitor.com)

6. USA Against Reza Zarrab. The chronicle of what has happened… | by Murat Can Bilgincan | Medium