İLGİLİ PAZAR TANIMI
İlgili pazar kavramı Rekabet Hukuku’nun en temel kavramlarından biridir. Rekabet Kurulu tarafından yapılacak bütün incelemeler, Rekabet Hukuku bağlamında değerlendirilecek her faaliyet için öncelikle o faaliyetin veya davranışın hangi ilgili pazarda olduğunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Pazar, rekabet koşullarının doğru değerlendirilebilmesi için olabildiğince daraltılarak belirlenmeye çalışılmaktadır. İlgili pazarın yanlış değerlendirilmesi halinde yapılacak inceleme ve değerlendirme de hatalı olacaktır.
Bazı kaynaklarda anti-tröst Pazar olarak yer bulan bu kavram, teşebbüsler arasındaki rekabetin sınırlarını tespit etmekte kullanılan bir araçtır. İlgili pazar kavramı ile Rekabet Hukuku politikalarının uygulanacağı alan belirlenir. Bu kavramın belirlenmesindeki temel kriter “ikame edilebilirlik”tir. Bir Pazar tanımlaması yapılabilmesi için hem ürün bazında hem de coğrafi alan bazında bir ikame edilebilirlik incelemesi yapılması gerekmektedir. Bu sebeple kavram iki alt kavramdan oluşmaktadır: ilgili ürün pazarı ve ilgili coğrafi pazar.
İlgili Ürün Pazarı
İlgili ürün pazarı tüketici açısından fiyatı, kullanım amaçları ve nitelikleri bakımından aynı sınıflandırmada sayılan mal veya hizmetlerden oluşan pazar olarak nitelendirilmektedir. Bu nitelendirme uyarınca talep ikamesi ve arz ikamesinin belirlenmesi gerekmektedir. Her iki kavramın belirlenmesi içine göz önüne alınması gereken esas faktör ikame edilebilirliktir.
Talep ikamesi
Talep ikamesinin değerlendirilmesi, tüketici gözünde ilgili ürünün yerine geçer kabul edilen başka ürünlerin belirlenmesini gerektirmektedir. Bu ikame kavramı için ise; “Hypothetical Monopolist Test”, diğer adıyla SSNIP (Small but Significant Non Transitory Increase in Price) Testi kullanılmaktadır. Bu test uyarınca yapılan: bir ürün fiyatında meydana gelecek ufak, kalıcı ve fakat çarpıcı olmayan değişikliklerin tüketici nezdinde nasıl reaksiyon bulduğunun değerlendirilmesidir. Dünya üzerindeki SSNIP Testi uygulamalarında fiyat artışının, ürün fiyatının %10 ila %15’i arasında olması gerektiği kabul edilmektedir. Öyle ki bir ürünün fiyatında meydana gelecek söz konusu ufak ve kalıcı artış sebebiyle tüketici aynı ihtiyacı karşılamak amacıyla bir başka ürüne yöneliyorsa, söz konusu ürünler aynı ilgili ürün pazarında olarak değerlendirilirler. Bu değerlendirme esnasında ikame olarak yönelinen ürünün satışlarında görülen artış ve karlılık, fiyatı arttırılan ürünün fiyat artışını karlı olmaktan çıkarıp çıkarmayacağı da göz önüne alınmalıdır.
Örneğin: X marka demlik poşet siyah çay 10’lu paket fiyatında yapılacak %10-15 oranındaki bir artış sebebiyle tüketiciler Y marka demlik poşet siyah çay 10’lu paketine yöneliyorlarsa ve Y marka ürünün satışlarında gözlenen artış ve sağlanan karlılık, X marka ürünün fiyatının artması neticesinde sağlanan karlılıktan fazla oluyorsa, X ve Y marka ürünlerinin aynı ilgili ürün pazarında olduğu kabul edilmelidir.
Arz İkamesi
İlgili ürün pazarı tanımlanırken talep ikamesinin yanı sıra arz ikamesinin de dikkate alınması gerekmektedir. Arz ikamesi, ikame edilebilirlik kavramının üretici yönünden değerlendirilmesidir. Bu kavram, bir ürünün piyasa fiyatında yaşanan ufak ve kalıcı artışlar karşısında üreticilerin ciddi ek maliyet ve ticari risklere katlanmadan üretimini yapabildikleri bir başka ürünü ifade etmektedir. Söz konusu üretilen ve fiyat artışı yaşanan ürünler arz ikamesi sayılarak, aynı ilgili ürün pazarında kabul edilmelidirler.
Bunun için, tedarikçilerin göreceli fiyatlarda meydana gelecek küçük ve kalıcı artışlar karşısında üretimlerini 4 başka ürünlere kaydırabilmeleri ve bunları kısa dönemde kayda değer ek maliyetlere ve risklere katlanmak zorunda kalmadan pazarlayabilmeleri gerekir. Örneğin: iplik üreticileri karde ring pamuk ipliği üretirken, ciddi ek maliyet ve ticari risklere katlanmadan penye ring pamuk ipliği üretimine başlayabileceklerdir. O halde penye ring pamuk ipliği ile karde ring pamuk ipliğini arz ikamesi kabul ederek aynı ilgili pazarda kabul etmek gerekmektedir.
İlgili Coğrafi Pazar
İlgili coğrafi pazar, ilgili pazar kavramını oluşturan bir diğer kavramdır. Bu kavram; rekabet koşullarının yeterli derecede homojen ve özellikle rekabet koşulları komşu bölgelerden hissedilir derecede farklı olduğu için bu bölgelerden kolayca ayrılabilen bölgeler olarak tanımlanmaktadır. Bu kavram incelenirken yine ilgili mal ve hizmetin özellikleri, tüketici tercihleri, giriş engelleri, ilgili bölge ile komşu bölgeler arasında teşebbüslerin pazar payları veya mal ve hizmetlerin fiyatları bakımından hissedilir bir farklılığın varlığı gibi unsurların da göz önüne alınması gerekmektedir. Ancak ilgili coğrafi Pazar kavramı bakımı belirlenirken dikkat edilmesi gereken en önemli kriter; ürünün nitelikleridir. Bu bağlamda ise ürünün niteliklerinin imkan verdiği lojistik koşulları dikkate alınmalıdır.
Örneğin: çimento, lojistiği ancak bulunduğu yerden ortalama 2-3 saatlik uzaklığa taşınabilen, aksi halde lojistiği sonrasında özgülenen amaca uygun şekilde kullanılamayacak bir üründür. Bu durumda örneğin Kayseri’deki bir çimento fabrikası için ürün niteliği gereği ilgili coğrafi pazar, Kayseri ve 2-3 saatlik (lojistiği sağlanan aracın özelliklerine bağlı olarak) çapı uzaklıktaki bölge olarak belirlenmelidir.
Örneğin: Rekabet Kurulu’nun İstanbul’daki ekmek piyasasına ilişkin 1999 tarihli kararında da coğrafi pazar tanımı yapılırken ürün niteliğinin önemi vurgulanmıştır: “Coğrafi pazar; ekmeğin kolay bayatlaması nedeniyle yerleşim birimleri arasında kolayca taşınamadığı, buna karşılık İstanbul ili sınırları içindeki ilçeler arasında ekmek ticareti yapılabildiği dikkate alınarak İstanbul ili sınırları…”
Kurul Avrupa Birliği Hukuku İlgili Pazarın Tanımlanmasına İlişkin Kılavuz’a paralel yayımlamış olduğu Kılavuz’da, Kurul’un coğrafi pazara ilişkin bir karar alırken göz önüne aldığı kriterleri sıralamıştır: siparişlerin geçmişte başka bölgelere kaydığını gösteren bulgular, özel olarak pazarı belirlemek için geliştirilmiş nicel testler, talebin temel özellikleri (yerel markalara bağımlılık, yöresel alışkanlıklar, vb.), müşterilerin ve rakiplerin görüşleri, satın almaların mevcut coğrafi eğilimi, ticaret akımları/mal sevkiyatı eğilimleri, siparişlerin başka bölgelerdeki teşebbüslere kaydırılmasıyla ilgili engeller ve değişim maliyetleri.
Av. Ayça Güntülü Alkan
Kaynakça:
1. İlgili Pazarın Tanımlanmasına İlişkin Kılavuz, Rekabet Kurumu, 2008
2. Bailey, David, Richard Whish, Competition Law, 2012, s. 27-31.
3. European Commission, Commission Notice on the Definition of Relevant Market For The Purposes of Community Competition Law, C 372/5, 9.12.1997
4. European Commission, France Telecom v. Commission, Case T-340/03, 2007
5. Guideliness on the Definition of Relevant Market, World Intellectual Property Organisation, 2008
6. Massey, Patrick, Market Definition and Market Power in Competition Analysis: Some Practical ıssues, Economic and Social Review 31.4 (2000)
7. European Commission, Tetra Pak Rausing SA v. Comission, General Court Case T-51/89, 1990.
8. 2010/4 sayılı Rekabet Kurulundan İzin Alınması Gereken Birleşme Ve Devralmalar Hakkında Tebliğ, Rekabet Kurumu, 2010.
9. Rekabet Kurulu, Karar no: 99-49/536-337, 27.10.1999, son erişim tarihi: 12.4.2018.
