1-RKHK ve Özellikle 4. Madde
4054 sayılı Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun (RKHK) yayımlandığı 1994 yılında beri hukukumuzda mevcudiyetini
korumaktadır. Kanun ile amaçlanan temel hedef rekabetin korunmasını
sağlamaktır. Bu yol ile rekabet diri tutularak, pazardaki aktörlerin kendi ürün
ve hizmetlerini geliştirmek zorunda kalmaları ve bu sayede daha iyi hizmet
vermeleri sağlanmak istenilmiştir.
Madde 1’de kanunun amacına yer
verilmiştir. İlgili madde şu şekildedir; “Bu Kanunun amacı, mal ve hizmet
piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve
uygulamaları ve piyasaya hâkim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye
kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak
rekabetin korunmasını sağlamaktır”.
Bu amaca istinaden RKHK’da çeşitli
düzenlemelere yer verilmiş olunup, rekabetin sınırlanması engellenmek
istenilmiştir. Makalemize konu olan karar bakımından önem taşıyan hüküm
RKHK’nın 4. maddesidir. Yasaklanan faaliyetler adlı birinci bölümün ilk maddesi
RKHK madde 4’tür. Madde 4 uyarınca rekabeti sınırlayıcı anlaşma, uyumlu eylem
ve kararlar hukuka aykırı ve yasaktır.
RKHK madde 4 şu şekildedir; “Belirli bir
mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme,
bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut
doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve
teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır”.
Maddenin devamında ise bahsi geçen hallere örnek verilmiş olmakla birlikte,
yasaklanan durumlar örnek verilen haller ile sınırlı değildir.
İlgili madde irdelenecek olunursa, belli
türdeki teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliği
kararları yasaklanmıştır. Bu işlemler doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti
engelleme, bozma ya da kısıtlama amacı taşırsa veya bu etkiyi doğuran /
doğurabilecek nitelikte ise yasaktır.
2-Rekabet Kurumu ve İşlevleri
RKHK madde 20’de Rekabet Kurumu’nun
tanımı yapılmıştır. İlgili hükme göre kurum, serbest ve sağlıklı bir rekabet
ortamı oluşmasını sağlamak, RKHK’nın kendisine verdiği görevleri
gerçekleştirmek ve kanunun uygulanmasını gözetmek için kurulmuştur. Rekabet
kurulu ise kurumun karar organı mahiyetindedir.
RKHK madde 27’de ise kurulun görev ve
yetkileri belirlenmiştir. Hüküm uyarınca kurul,
- yasaklanan faaliyetler ve hukuki
işlemler hakkında, başvuru üzerine veya resen inceleme, araştırma ve soruşturma
yapmak,
- ihlal edildiğinin tespit edilmesi
üzerine, bu ihlallere son verilmesi için gerekli tedbirleri alıp bundan sorumlu
olanlara idari para cezaları uygulamak,
ile yetkili ve görevlidir.
RKHK madde 9 uyarınca, kurulca Kanunun 4’üncü,
6’ncı veya 7’nci maddelerinin ihlal edildiğini tespit edilerek, ihlale son
verilmesini istenebilecektir. Bu bakımdan kurulca davranışsal veya yapısal tedbirlere
kanaat getirilebilir. Ayrıca bu yasak davranışlarda bulunan teşebbüsler
bakımından kurulca yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna kadar idarî para
cezası verilebilecektir.
RKHK madde 14 ve madde 15 uyarınca,
kurul kanunun kendisine verdiği yetkileri yerine getirirken teşebbüslerden
bilgi isteme ve teşebbüslere yerinde inceleme yapma hakkına haizdir.
Teşebbüsler ve teşebbüs birlikleri istenilen bilgileri vermek ve yerinde
incelemeye izin vermek ile mükelleftir.
3-Kurulun İnceleme ve Araştırma Usulü
Kurul resen veya kendisine yapılan
başvurular üzerine doğrudan soruşturma aşamasını başlatabileceği gibi,
soruşturmaya yer olup olmadığına karar verilmesi için ön araştırma da
başlatabilir. Eğer ön araştırma yapılmasına karar verilirse, ön araştırma
raporu vasıtasıyla kurulca soruşturmaya yer olup olmadığına kanaat getirilir.
Kurulca direkt olarak veya ön araştırma
neticesinde soruşturma yapılmasına karar verilirse, soruşturmaya başlanılır.
Soruşturmayı gerçekleştirecek raportörler kurulca belirlenir. Soruşturma 6 ay
içerisinde tamamlanır, gerekli görülen hallerde kurulca 6 ay daha ek süre
verilebilir. Başlayan soruşturma dolayısıyla taraflar bilgilendirilir,
taraflara yazılı savunma için 30 günlük süre verilir.
Soruşturma sonunda hazırlanan rapor kurul üyeleri ve taraflara tebliğ edilir. Kanunu ihlal ettiği tespit edilen taraflara yazılı savunma için süre verilir. Bu savunmaya da kurulca ek yazılı görüş bildirilir. Kurul, nihai kararını Başkan ya da İkinci Başkan dahil en az toplam beş üyenin katılımı ile toplanarak ve en az dört üyenin aynı yönde oy kullanması ile verir.
4-22-52/776-320 Sayılı ve 19.09.2023
Tarihli Rekabet Kurumu Kararı [1]
4.1- Genel Olarak
Bahsi geçen kararda rekabet kurulunca
resen başlatılan bir ön araştırma söz konusudur. RKHK madde 40 uyarınca kurulun
resen ön araştırma başlatması mümkündür. İşbu ön araştırmanın konusu birden çok
eğitim öğretim teşebbüsünün eylemlerinin RKHK madde 4 bakımından ihlal taşıyıp
taşımadığına dair soruşturma yapılmasına yer olup olmadığının incelenmesidir.
İlgili ürün pazarı kurulca “ilköğretim
ve ortaöğretime yönelik özel okul işletmeciliği pazarı” olarak tanımlanmıştır.
İlgili coğrafi pazar bakımından ise “İstanbul” ve “Ankara” pazarlarının
isabetli olacağı fakat sonucu değiştirmeyeceğinden kurulca coğrafi pazar
tespiti yapılmayacağı belirtilmiştir. Bu doğrultuda İstanbul ve Ankara’da
eğitim öğretim faaliyeti sürdüren bazı özel okulların eylemleri incelenerek,
kurulca madde 4 bakımından soruşturma gerektirecek sakıncalı bir halin varlığı
tespit edilecektir.
Yukarıda da belirttiğimiz üzere RKHK’nın 4.
maddesi uyarınca teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs
birliği kararları doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da
kısıtlama amacı taşırsa veya bu etkiyi doğuran / doğurabilecek nitelikte ise
yasaktır.
Ön araştırma raporuna konu olan esas husus,
adı geçen teşebbüslerin ücretleri danışıklı belirledikleri şüphesidir. İlköğretim
ve ortaöğretime yönelik özel okul işletmeciliği pazarındaki teşebbüslerin okul
ücretlerini danışıklı olarak belirlemesi, bu pazardaki rekabeti önemli ölçüde sınırlayacaktır.
Sağlıklı rekabet ortamında ise rakiplerin fiyat politikasının bilinmezliği
rekabeti arttıracak ve teşebbüsler bakımından en iyi hizmet en uygun fiyat ile
rakiplerin önüne geçebilmek adına sunulmak istenecektir. Dolayısıyla okul
ücretlerinin danışıklı olarak belirlenmesi rekabeti sınırlayacak ve madde 4’te
düzenlenen yasak işlemler niteliğinde olacaktır.
Okul ücreti belirlenmesi hususu kanunlar
ile düzenlenmiştir. 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nda ücretlerin
hangi esaslara göre tespit, tayin, ilan ve tahsil edileceğinin yönetmelik ile
belirleneceği ifade edilmiştir. İlgili yönetmelik, Millî Eğitim Bakanlığı Özel
Öğretim Kurumları Yönetmeliği’dir. Yönetmeliğin 53. Maddesi uyarınca özetle,
özel okullar yeni kayıtlar kapsamındaki 1., 5. ye 9. sınıf öğrencilerinin
fiyatlarını herhangi bir sınıra tabi olmadan sözleşmelerle serbestçe belirleyebilmektedir.
Ancak 1., 5. ye 9. sınıfın dışındaki ara sınıfların zam oranı belirlenirken bir
önceki yıl ilan edilen fiyatın ortalama (Yurt içi UFE+TUFE) /2 oranına en fazla
%5 artış yapılabilecektir.
Her ne kadar bir serbestinin hâkim olduğu
gözükse de bu durum pazar unsurlarının anlaşarak birlikte fiyat belirlemesinin
sakıncalı oluşu gerçeğini ortadan kaldırmayacaktır. Bu doğrultuda rekabeti
sınırlayabilecek bir durumun varlığı şüphesi ile bahsi geçen ön araştırma vuku
bulmuştur. Ön araştırma neticesinde yerinde incelemeler yapılarak İstanbul ve
Ankara’da eğitim öğretim faaliyeti sürdüren bazı özel okullar incelenilmiştir.
4.2- Rapordaki Bulgular
Raporda yerinde inceleme kapsamında bulunan
bulgular özetle aşağıdaki şekildedir. KVKK gereği bu makalede özel okul
isimleri paylaşılmayacak, harfler ile ifade edilecektir.
-(A) Özel Okulu
Bulgu 1; (A) özel okulu e-posta yazışmaları incelendiğinde, kurum
yetkililerine okul ücreti belirlenmesi ile ilgili yöneticilere e-posta
gönderildiği görülmüştür. Yönetmelik uyarınca belirlenen artış oranına dikkat
çekilmiş ve yapılması planlanan artış konusunda bilgilendirme yapılmıştır. Tüfe
baz alınarak hesaplama yapılacağı da eklenmiştir.
-(B) Özel Okulu
Bulgu 2; (B) özel okulu şirket içi yazışmalar incelendiğinde “rakip
okul çalışmaları” adında yazışma ve excel tablosu tespit edilmiştir. Bu tablo
İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’daki rakip okulların liste fiyatı, yemek
ücreti ve öğrenci sayısı gibi unsurlar bakımından karşılaştırılmasını
içermektedir.
Bulgu 4’te de (B) özel okuluna ait e-posta yazışmaları rapora konu
olmuştur. İlgili e-posta yazışmalarında kurumun hocalarından rakip okullara
dair bilgi toplanılması talep edilmiştir. Bu bilgiler özetle rakip okulun
öğrenci sayısı, rakip okulun ortalama liste fiyatı, rakip okul okul öncesi
ortalama ücret, rakip okul ortalama ilkokul-ortaokul-lise ücretidir.
-(C) Özel Okulu
Bulgu 3; (C) özel okulu şirket içi yazışmaları incelendiğinde “okul
ücretler” adında yazışma tespit edilmiştir. Yazışma içeriği özel okulların
eğitim ücretlerini gösterir bir tabloya ilişkindir. Okulların tablodaki
fiyatları uygulamadığı, gerçekte farklı fiyatların uygulandığı yazışmada
belirtilmiştir.
-(D) Özel Okulu
Bulgu 5; (D) özel okulu şirket içi yazışmaları incelendiğinde “ücret
artışları ile ilgili bilgilendirme hakkında” adında yazışma tespit edilmiştir.
İletide Ankara’da ücretlerini açıklayan bazı okullara ilişkin karşılaştırmalı
tablo yer almıştır.
Bulgu 6’da da (D) özel okuluna ait yazışmalara yer verilmiştir.
İlgili iletide ücret artış oranına dair kuruma gelen bir tepki ve kurumca bu
artışın hukuka uygun olduğunun ifade edildiği bir yazışma mevcuttur.
-(E) Özel Okulu
Bulgu 8; (E) özel okulu şirket içi yazışmaları incelendiğinde
“kıyafet fiyat düzenleme” adında yazışma tespit edilmiştir. Bulguda kurumun
üniforma tedarikçisi ile arasındaki e-mail silsilesi mevzu bahistir. Bulgu
özetle kurumun tedarikçisinin enflasyon sebebiyle aralarındaki sözleşmeyi
uyarlama talebidir. E-posta silsilesinde inceleme bakımından alakalı olabilecek
durum tedarikçi tarafından diğer bazı okulların enflasyon nedeniyle daha sade
ve ucuz yemek firmaları ile çalışmaya geçiş yaptığına dair ifadesidir.
4.3- Rapordaki Tablosal Değerlendirmeler
Kurumca İstanbul ve Ankara pazarına ilişkin
olarak 2022-2023 dönemi yeni kayıt (1.,5. Ve 9. Sınıflar) öğretim
fiyatları ayrı ayrı incelenilmiştir. İnceleme uyarınca özel okulların
fiyatlarının ve fiyat politikalarının birbirinden oldukça farklılaştığının
tespit edildiği belirtilmiştir.
Buna ek olarak, 2019-2022 yılları arasında
özel okullarca uygulanan fiyat artış oranlarını içeren tablo incelenilmiştir.
Artışların bazı yıllarda bazı oranlarda yoğun olarak görüldüğü bazı yıllarda
ise oldukça çeşitlilik gösterdiği tespit edildiği belirtilmiştir.
Benzer şekilde, özel okullardaki yemek
ücretleri ve yemek ücretlerinin artış oranlarını içeren tablolar kurulca
incelenilmiş, fakat bu unsurlar bakımından bir eşitlik tespit edilemediği
belirtilmiştir.
4.4- Rapordaki Genel Değerlendirmeler
RKHK madde 4’ün temel amacı her bir
teşebbüsün ticari politikalarını ve faaliyetlerini kendi başlarına ve bağımsız
olarak belirlemesinin istenilmesi olarak raporda ifade edilmiştir. Rekabet Kurumu’nun
birden çok diğer kararında da RKHK madde 4’ün temel amacı bu şekilde
tanımlanmıştır.
Rekabeti bozacak şekilde teşebbüslerin
anlaşma içerisinde olması, teşebbüslerin rekabetçi bir piyasadakinden daha
rahat şekilde normalde ulaşamayacakları kârlara ulaşarak piyasa ekonomisinin
sağlıklı bir şekilde işlemesini engelleyeceği ifade edilmiştir.
Kurulca teşebbüslerin paralel
davranışlarının bilinçli olması hususuna vurgu yapılarak; “teşebbüslerin
ortak bir amaç veya sonuca yönelik niyetlerinin örtüştüğünü ve bu amaca yönelik
bağlılığın bilinçli olduğunu göstermek gerekmektedir. Teşebbüslerin ortak bir
amaca yönelik niyetlerinin bilinçli olarak örtüşmesi anlaşmanın varlığını
göstermek için yeterli olmaktadır.” Şeklinde ifade raporda yer almıştır.
4.5- Somut Olaya İlişkin Öğrenim Ücretleri
İle İlgili Raporda Bulunan Değerlendirmeler
*Bulgu 1 uyarınca fiyat tespitinin tek taraflı olarak (A) kurumu
yönetim kurulu
uyarınca yapıldığı, bu tespit yapılırken
yönetmelik ve enflasyon oranları baz alındığı tespit edilmiştir. Bu neticede
herhangi bir rekabeti kısıtlayıcı durumun söz konusu olmadığı tespiti
yapılmıştır.
*Bulgu 2 ve Bulgu 4 yukarıda da bahsettiğimiz üzere (B) özel
okuluna ilişkin verilerdir.
Bu bulgularda her ne kadar rakip okulların
ücretleri bulunsa da bu bilgilerin piyasadan elde edilen bilgiler olduğu ve bu
sebeple rekabeti sınırlayan bir hal yaratmadığı tespiti yapılmıştır.
Bulgu 4’e konu olan kurumun hocalarından
rakip okulların ücretleri ve çeşitli bilgileri ile ilgili veri toplamasını
istemesi hususu, bu talebin birçok okulun fiyatlarını ilan ettiği döneme denk
gelmesi sebebiyle rekabeti sınırlayan bir hal yaratmadığı tespiti yapılmıştır.
Bu doğrultuda rakip okulların ücret bilgilerine ulaşılırken aleni kaynakların
kullanıldığı savı mantıklı bir zemine oturmuştur. Kurulca aleni veriler
haricinde rakip kurullardan veri alındığına dair bir bulgu bulunamadığı tespit
edilmiştir.
Böyle bir halde rakip kurumların aleni
verilerinden yararlanmanın herhangi bir rekabete hassas durum taşımadığı hatta
aksine bu veriler baz alınarak pozisyon alınmasının daha rekabetçi bir ortam
oluşacağı tespiti yapılmıştır.
Sonuç olarak, (B) özel okulunun kamuya açık
bilgilerden yararlandığı, rekabeti sınırlayıcı bir bilgi aktarımında
bulunmadığı tespit edilmiştir.
*Bulgu 3 ve Bulgu 5 bakımından da paralel şekilde tespit
yapılmış, teşebbüslerce rakip
teşebbüslerin sadece kamuya açık
bilgilerinden yararlanıldığı aksine bir bulgu bulunamamıştır. Bu tespiti
destekler şekilde zaten 2022-2023 eğitim ücretlerinin ve artış oranları
bakımından ön araştırmaya konu olan özel okullar arasında benzerlik olmadığı
tespit edilmiştir.
*Sonuç olarak, kurumca yukarıda bahsedilen tespitler yapılmış, bu
neticede 4054 sayılı
Kanun’un 4. maddesinin ihlaline ilişkin herhangi bir delil elde edilemediğinden, ön araştırma tarafları hakkında soruşturma açılmasına gerek olmadığı kararlaştırılmıştır.
5-Karar ile İlgili Öne Çıkan Çıkarımlar
Kurulca 4054 sayılı RKHK’nın 4.
Maddesine yönelik bir ihlal şüphesinin bulunmadığının tespiti gerçekleştirilmiştir.
Bu neticede raporda yer alan tespitlerden bazıları dikkat çekici niteliktedir.
Öncelikle kurulca RKHK madde 4’ün temel
amacı her bir teşebbüsün ticari politikalarını ve faaliyetlerini kendi
başlarına ve bağımsız olarak belirlemesi olarak tespit edilmiştir.
İkinci önemli husus, uyumlu eylemin
rekabete aykırı bir hal teşkil etmesi için bilinçlilik unsurunun varlığına
kurulca vurgu yapılmıştır. Birçok kurum kararında da uyumlu eylem için bilinçli
paralellik hususuna vurgu yapılmıştır. Örnek olarak, 07-59/683-239 sayılı ve
11.07.2007 tarihli Rekabet Kurulu kararında “…bir pazarda uyumlu eylemden
bahsedilebilmesi için iki veya daha fazla işletmenin var olması, teşebbüsler
arası bilinçli bir paralellik olması, bu paralel davranışların ekonomik ve
rasyonel gerekçelerle açıklanamaması ve bu davranışların amacının rekabeti
kısıtlaması gerekmektedir” [2] denilmektedir.
Somut karar bakımından en çarpıcı çıkarım, teşebbüslerin aynı
pazardaki rakipleri hakkındaki bilgilere erişimlerinin hangi yol ile olduğunun
kurumca değerlendirilmesidir. Kamuya açık bilgiler ışığında teşebbüslerin rakip
teşebbüsler hakkında bilgi sahibi olması zaten engellenemez bir durumdur.
Kurumca ön araştırmaya konu olan teşebbüslerin iç yazışmalarında bulunan rakip
teşebbüs verilerinin kamuya açık bilgiler dışında bilgilere erişildiğine dair
bir şüphe oluşturmadığı ve bu neticede de soruşturmaya değer bir hal olmadığı
tespit edilmiştir. Bu doğrultuda şirket içi yazışmaların gerçekleştiği tarih
itibariyle rakip okulların çoğunun ücretlerini açıklamış oluşu da başlı başına
içerikteki bilgilerin kamuya açık bilgilerden ibaret olduğuna işaret olarak görülmüştür.
Kamuya açık olmadığı şüphesi oluşturmayan bilgilerin rakip teşebbüslerce elde
edilmesinde rekabeti kısıtlayıcı değil hatta aksine rekabeti arttırıcı bir etki
olduğu da kurulca saptanmıştır. Neticede, teşebbüslerin iç yazışmalarında
bulunan rakip teşebbüslere ilişkin verilerin kamuya açık olmayan bir veri
olduğuna dair bulgu kurulca tespit edilememiş ve bu durum soruşturmaya yer
olmadığı kanaatine ulaştırmıştır.
Buna ek olarak, aynı pazardaki rakip özel okulların fiyatlarının ve artış oranlarının genellikle paralel olmaması kurumun bir ihlal şüphesi olmadığına dair karar vermesinde etkin rol oynamıştır. Ayrıca artış oranları belli yıllarda benzer oranlarda yoğunlaşmış olsa da bu oranlar rasyonel değerlerle (enflasyon ve yasal oranlar gibi) ilgili olduğundan bu yoğunlaşma makul ve gerekçeli olarak kabul edilmiştir.
6-Sonuç
RKHK madde 4 uyarınca teşebbüslerin
bazı eylemleri ve teşebbüsler arası bazı anlaşmalar yasaklanmıştır. Bu
anlaşmaların rekabeti sınırlayıcı ve sağlıklı rekabet ortamını bozucu nitelikte
olacağı düşünülerek kanun koyucu tarafından sınırlandırılmıştır. Makalemize
konu olan kararda da özellikle İstanbul ve Ankara pazarında bulunan özel
okullar bakımında fiyat belirleme hususunda madde 4’e ilişkin bir ihlal şüphesi
olup olmadığı incelenmiştir. Kurulca hazırlanan raporda yukarıda bahsettiğimiz
nedenler ile soruşturmaya gerek olmadığı kararı verilmiş ve bazı tespitlerde
bulunulmuştur. Bir başka deyişle, soruşturma açılmayarak bahsi geçen özel
okulların eylemlerinin RKHK madde 4 uyarınca bir ihlalin şüphesini taşımadığına
kanaat getirilmiştir.
Stj.
Av. Halit Ata Yıldırım
Kaynakça:
1. 22-52/776-320
Sayılı ve 19.09.2023 Tarihli Rekabet Kurumu Kararı
2.
07-59/683-239 sayılı ve 11.07.2007 Tarihli Rekabet Kurulu Kararı
