- Kripto Para Nedir?
Şifreleme birimine kriptoloji denmekte iken kripto para ise işlemlerini güvence altına almak amacıyla kriptografi yani şifreleme kullanan, çalışma şekli nakit paraya alternatif bir değişim aracı olarak tasarlanmış, dijital ortamlara özgü sanal bir unsurdur. Herhangi bir bankadan bağımsız olarak çalışan kripto paralar, varlıklar arasında sermaye yaratmayı ve aktarmayı düzenlemek için gelişmiş matematik ve şifreleme kullanırlar. İlk kez 2009 yılında açık kaynaklı yazılım olarak piyasaya sürülen Bitcoin, merkezi olmayan ilk ve en popüler kripto para birimidir. Bitcoin’in piyasaya sürülmesinden bu yana, çok fazla kripto para birimi ortaya çıkmıştır.
- Kripto Paraların Hukuki Durumu
Teknolojinin büyük bir hızla ilerlemekte olduğu günümüz dünyası ile birlikte çeşitli yenilikler hayatımızda yer almaya başlamaktadır. Özellikle finans alanında gerçekleşen yenilikler hayatımızı direkt olarak etkilemeye başlamıştır. Yapılan mal veya hizmet harcamalarının internet üzerinden yapılmaya başlanmış olması yani elektronik ticaretin yaygınlaşması ile geleneksel ödeme yöntemleri değişmiş ve elektronik ödeme yöntemlerini hayatımızda yer almaya başlamıştır. Bununla beraber geleneksel paralar evrimleşerek sanal paralara dönüşmüştür. Bu bağlamda, ortaya çıkan en büyük yeniliklerden birinin kripto paralar olduğunu söylemek pekâlâ mümkün olacaktır.
Ülkelerin çoğu henüz kripto paraya ilişkin yasal bir düzenleme yapmış olmasa da bazı ülkeler kripto paraları yasaklamış, bazı ülkeler ise kripto paraları düzenleme yoluna giderek; emtia, para, menkul kıymet veya benzeri olmayan bir şey gibi farklı şekillerde nitelendirmişlerdir [1]. Günümüzde kripto paralarla ilgili ulusal mevzuatta düzenleme bulunmamaktadır. Bu sebeple kripto paraların nasıl sınıflandırılacağı hususunda çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. Şöyle ki;
- Kripto Paranın Para Olarak Değerlendirilmesi
Paranın geleneksel işlevleri yönünden bakıldığında, kripto paraların yatırım ve tasarruf aracı olarak kullanıldığını söylemek mümkündür. Ancak ani iniş çıkışlar göstermesi, geniş topluluklar ve birçok kurum tarafından kabullenilmemesi gibi nedenlerle şu an için değişim aracı ve değer ölçüsü olma gibi işlevlerini sınırlı düzeyde yerine getirdiği söylenebilir. Kripto parayı mevcut şartlarda para olarak nitelendirmek zordur, ancak gelecekte daha geniş kitlelerce kabul gören, istikrarlı bir para birimi olma olasılığı da yüksektir. [2]
Herhangi bir ülkeye yahut kuruma bağlı olmaksızın işlemlerini gerçekleştiren kripto paralar bağımsız niteliktedir. Bu sebeple de kripto paraların, para olarak değerlendirilmeyeceğini hususunda görüşler mevcuttur.
- Kripto Paranın Elektronik Para Olarak Değerlendirilmesi
BDDK tarafından yapılan tanım uyarınca, elektronik para, ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir. [3]
Avrupa Merkez Bankası’na göre ise sanal para tanımı şu şekildedir. “Herhangi bir merkez bankası, kredi kuruluşu ya da e-para kuruluşu tarafından ihraç edilmemiş ve bazı durumlarda paraya alternatif olarak kullanılabilen varlığın sanal temsilidir” [4]
Görüldüğü üzere, sanal para bir merkeze veya bir kuruluşa bağlı değilken elektronik para bir ödeme kuruluşuna bağlıdır. Bu nedenle, kripto paraların bu tanıma da girmediği hususunda görüşler mevcuttur.
- Kripto Paranın Menkul Kıymet Olarak Değerlendirilmesi
6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda menkul kıymetler; para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere paylar, pay benzeri diğer kıymetler söz konusu paylara ilişkin depo sertifikaları ile borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikaları olarak tanımlanmaktadır. Bu itibarla gerçek bir ürüne dayanmaması sebebiyle, Sermaye Piyasası Kurulu kripto paraları menkul kıymet olarak tanımlamamıştır.
- Kripto Paranın Eşya Olarak Değerlendirilmesi
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda eşyaya ilişkin herhangi bir tanım yapılmamış olmakla birlikte, eşyanın, üzerinde bireysel hâkimiyet sağlanabilen, sınırlandırılabilir, iktisadi bir değer taşıyan, şahıs dışı, cismani varlıklar olarak tanımlanması mümkündür. Kripto paraların tamamen dijital ortamlarda işlem görmesinden dolayı cismanilik unsurunu sağlayamadığı bu itibarla da eşya olarak da değerlendirilemeyeceği şeklinde görüşler mevcuttur.
Görüldüğü üzere, Türk hukuk sisteminde henüz bir düzenleme bulunmamakla birlikte kripto paraların hukuki niteliği hususunda da farklı görüşler söz konusudur.
Kripto Paraların İcra Takibi Konusu Yapılması ve Tespit Edilebilirliği
Öncelikle kripto paraların maddi değerlerinin mevcut olması sebebiyle hacze konu edilmelerinin mümkün olduğunu belirtmek gerekir. Lakin açıklandığı üzere belirli bir merkeze bağlı bulunmayan ve takip edilebilirliği mümkün olmayan bu ‘‘sanal varlıklara’’ sahip kişiler de anonim olarak kalmaktadırlar. Bu itibarla, hukuki düzlemde haczi mümkün olan kripto paraların prensipte mümkün olsa da; muhatap yokluğu, işlemlerin anonim ve takip edilemez şekilde yapılması ve kripto para sahiplerinin açıklamadığı müddetçe kişilerin malvarlıklarında yer alıp almadığı bilinmeyen kripto paraların mevcut mevzuat çerçevesinde haczi kabil olup olmadığı hususunda henüz bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, bilindiği üzere hukukumuzda genel kural, borçlunun malvarlığı kapsamında bir değeri olan her türlü malının alacaklının alacağı oranında, alacaklı lehine haczedilebileceğidir. Bir şey borçlunun malvarlığı içerisinde yer alarak ekonomik bir değer oluşturuyorsa ve o şey hakkında herhangi bir yasal düzenleme ile getirilmiş haciz yasağı mevcut değilse hacze bir engel olmadığı kabul edilmelidir. [5]
- İlamsız İcra Takibi
Hukuk sistemimizde ilamsız icra takip yolunun üç farklı biçimi vardır. Şöyle ki;
- Genel haciz
- Kambiyo senetlerine özgü haciz
- Kiralanmış taşınmazların tahliye edilmesi
Genel haciz yolu ile takip yapılabilmesi için bir para yahut teminat alacağının bulunması gerekmektedir. Ancak, önemle belirtmek gerekir ki kripto paralar Türk hukuk sisteminde para olarak kabul edilmemektedir.
Kripto paraların ilamsız icra takibi yoluna konu edilebilmeleri için, ancak kripto paranın Türk Lirası karşılığı olan paranın istenmesi gerekecektir. Burada, emtia alacaklarında olduğu gibi bir yorum yapılması mümkün olacaktır.
Kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda ise bilindiği üzere alacaklıların bu yola başvurması için elinde kambiyo senedi niteliğinde bir belge olması gerekmektedir. Kambiyo senetleri kanunda poliçe, bono ve çek olmak üzere sınırlı olarak sayılmıştır. Alacaklılar bunlar dışında her hangi bir kıymetli evraka (tahvil, banka mevduat sertifikası) dayanarak bu yola başvuramamaktadır. Kambiyo senetlerinde bedelin para cinsinden yazılması gerekliliği söz konusudur lakin kripto paralar açıklandığı üzere hukuk sistemimizde para olarak kabul edilmemektedir. Bu doğrultuda kripto para alacağı kambiyo senedi dayanak gösterilerek talep ediliyorsa, bu senedin geçersiz olduğunu söylemek mümkün olacaktır.
2.İlamlı İcra Takipleri
Hukuk sistemimize kripto paralar ile ilgili bir düzenleme bulunmaması sebebiyle mahkemelerin kripto para hususuna olan yaklaşımlarının öngörülebilir olmadığını belirtmek gerekir.
Mahkeme tarafından, kripto paraların yerel para birimi karşılığı üzerinden bir hüküm kurulması yahut kripto para borcunun ifasına yönelik karar verilmesi gibi durumların söz konusu olması halinde davacı tarafın talebinin aynen ifa talebi mi yoksa parasal karşılık mı olacağı önem arz edecektir.
Tarafların kripto paraların konu edildiği sözleşmelerde yahut uyuşmazlıklarda söz konusu sanal varlıkların para olarak karşılığını önceden belirlemiş olmaları, henüz hakkında düzenleme bulunmayan kripto paralar hakkında yargı mercilerinin de karar vermesini kolaylaştıracaktır. Koşullarının taraflarca en başından belirlenmesi ve olası uyuşmazlıklar açısından tedbirlerin önceden alınmasının gereği kripto paralar hakkındaki düzenlemelerin yetersizliği sebebi ile önem arz etmektedir.
Sonuç
Kripto para varlıkları, günümüzde yasal bir statü kazanabilmiş değildir. Tam aksine kimi ülkelerde, bu para varlıklarına çeşitli yasaklar uygulanmaktadır. Yasakların oluşturduğu bu hukukî durum, piyasada var olan “kabul iradesi” devam ettiği sürece bu varlıkların “para” niteliğinde olduğu, en azından menkul kıymet veya emtia niteliğini haiz olduğu gerçeğini değiştirmemektedir. Bu durum, kripto paraların, gelecekteki akıbetleri ne olursa olsun, bugün için çeşitli alışverişlerde kullanılması ve birikim aracı olması sonuçlarını doğurmaktadır. Birikim aracı olan bir varlık, niteliği gereği icra hukukunun da konusu olacağı kuşkusuzdur. [6]
Stj. Av. D. Roza Doğan
Kaynakça:
1. GÜNAY, H.F. ve Kargı V. (2018), “Kripto Paranın Vergilendirilmesi Fikrinin Mali Yönden Değerlendirilmesi”, Journal Life of Eeconomics, e-ISSN: 2148-4139, cilt: 5, sayı: 3 Temmuz 2018, sayfa sayısı: 60-69.
2. GÜNAY, H.F. ve Kargı V. (2018), “Kripto Paranın Vergilendirilmesi Fikrinin Mali Yönden Değerlendirilmesi”, Journal Life of Economics, e-ISSN: 2148-4139, cilt: 5, sayı: 3 Temmuz 2018, sayfa sayısı: 60-69.
3. Fatma Ulucan Özkul, E. B. (2020). DİJİTAL ÇAĞIN TEKNOLOJİSİ BLOKZİNCİR VE KRİPTO PARALAR: ULUSAL MEVZUAT VE ULUSLARARASI STANDARTLAR ÇERÇEVESİNDE MALİ YÖNDEN DEĞERLENDİRME. Muhasebe ve Denetime BAKIŞ, 57-74.
4. Avrupa Merkez Bankası (European Central Bank). 01.10.2012. [Çevrimiçi: https://www.ecb.europa.eu /pub/pdf/ other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf] Erişim Tarihi:01.02.2021.
5. ÖZSOY, İ. M. (2019). Kripto Para Varlıklarının Cebri İcra Yolu İle Haczi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Başkent Üniversitesi.
6. ÖZSOY, İ. M. (2019). Kripto Para Varlıklarının Cebri İcra Yolu İle Haczi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Başkent Üniversitesi.
