KONKORDATO TALEBİ SONUCU MÜHLET VERİLMESİNİN ÇEKLE İLGİLİ ‘’KARŞILIKSIZDIR’’ İŞLEMİ YAPILMASINA SEBEBİYET VERME SUÇUNDAN KAYNAKLI CEZAİ SORUMLULUĞA ETKİSİ
GİRİŞ
Kanun koyucunun ekonomik alanı düzenlemek amacıyla yaptığı düzenlemeler bazı durumlarda ceza hukuku alanında da önemli etkiler doğurmaktadır. Bu düzenlemelerden biri de icra iflas kanununda yapılan düzenlemelerdir. Konkordatoya ilişkin icra ve iflas kanununda yapılan düzenlemelerin çekle ilgili ‘karşılıksızdır’ işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçuna etkileri bulunmaktadır.
Kendisine konkordato mühleti verilen kişinin keşide etmiş olduğu çekler nedeniyle cezai sorumluluğunun ne olacağı hususu konusu sadece taraflar değil kamu düzeni açısından da önem arz etmektedir.
Konkordatodan gerçek kişiler de yararlanabiliyor olmasına rağmen uygulamada daha çok ticari şirketlerin konkordato talebinde bulundukları görülmektedir.
I-KONKORDATO
Konkordato, işleri iyi gitmeyen, mali durumu bozulmuş ve borcunun hepsini vadesinde ödeyecek durumda olmayan dürüst borçluları korumak için kabul edilmiş bir kurumdur.
Eğer borçlu bütün borçlarını tam olarak ödemek zorunda bırakılırsa, borçlunun elindeki mevcudu(malları) bütün borçlarını ödemeye yetmeyecektir. Böyle bir borçlu (eğer iflasa tabi ise) iflasın eşiğinde bulunmaktadır. Borçlu iflasa tabi değilse, çabuk davranıp borçlunun mallarını daha önce haczettiren alacaklılar alacaklarına tam olarak kavuşacaklar, biraz daha geç davranan alacaklılar ise önce davranan alacaklıların borçlunun mallarını haciz ettirip alacaklarını tahsil etmeleri sebebi ile haczedilecek mal bulamayacaklardır. [1]
Bu durumda olan dürüst bir borçlu, alacaklıların çoğunluğu ile bir anlaşma yapar. Bu anlaşmaya göre, alacaklılar alacaklarının belli bir yüzde miktarından vazgeçerler. Borçlu elindeki mevcudu ile borçlarını kabul edilen yüzde oranında öder, geriye kalan borçlarında kurtulur ya da borçluya borçlarını tam olarak ödemesi için borçlar takside bağlanabilir veya vade verilir. İşte borçlunun, alacaklılarının (üçte iki) çoğunluğu ile yaptığı ve onu kabul etmeyen diğer alacaklıları da bağlayan bu anlaşmaya konkordato denir.
- Adi (İflas Dışı) Konkordato
a) Konkordato Talebi
Borçlarını vadesi geldiği halde ödeyemeyen veya vadesinde ödeyememe tehlikesi altında bulunan herhangi bir borçlu, vade verilmek veya tenzilat yapmak suretiyle konkordato talep edebilir.
İflas talebinde bulunabilecek her alacaklı da borçlu hakkında konkordato talep edebilir.
Konkordato talebinin başarıya ulaşması yani borçlunun borcunu ödeyebilmesi için uygun bir ortam sağlanması gerekir. Bu sebeple borçluya konkordato mühleti verilmesi öngörülmüş, mühlet süresince de alacaklılar birtakım kısıtlamalara tabi tutulmuştur. [2]
Mühlet kararı, konkordato hukukuna ilişkin bir geçici hukuki korumadır.
b) Geçici Konkordato mühleti kararı
Konkordato talebi üzerine ticaret mahkemesi, 286’ncı maddede belirtilen belgelerin eksiksiz olarak mevcut olduğunu tespit ettiğinde, derhal geçici konkordato mühleti kararı verir, borçlunun malvarlığının muhafazası için gerekli gördüğü bütün tedbirleri alır. [3]
Geçici konkordato mühleti kararı ile birlikte konkordato süreci işletilmeye başlanır.
Geçici konkordato mühleti üç aydır. Ticaret mahkemesi bu üç aylık süre dolmadan borçlunun veya geçici konkordato komiserinin yapacağı talep üzerine, geçici konkordato mühletini iki ay daha uzatabilir.
Geçici konkordato mühleti, kesin konkordato mühletinin sonuçlarını doğurur (İİK m.288/I)
c)Kesin Konkordato Mühleti
Ticaret mahkemesi, kesin konkordato mühleti hakkındaki kararını geçici konkordato mühleti içinde verir.
Konkordatonun başarıya ulaşmasının mümkün olduğunun anlaşılması halinde, ticaret mahkemesi, borçluya bir yıllık kesin konkordato mühleti verir. (İİK m.289/II)
Konkordato Mühletinin Sonuçları
İcra ve İflas Kanunu’nun 288’inci maddesinin birinci fıkrası gereğince geçici mühlet, kesin mühletin sonuçlarını doğurmaktadır. Bu nedenle geçici mühlet ile kesin mühletin sonuçları kural olarak benzerdir.
Asliye Ticaret Mahkeme’si, konkordato geçici mühlet kararıyla birlikte, borçlunun malvarlığının muhafazası için gerekli tedbirleri alır.
Konkordato mühletinin en önemli sonuçlarından biri, konkordato geçici mühleti ile birlikte konkordato süreci işlemeye başladığı için borçluya karşı daha önce başlatılan takiplerin durması ve yeni takiplerin de başlatılamamasıdır.
Borçlu, konkordato mühleti boyunca borçlarını ödemesi için tasarruf yetkisi kısıtlanmaz ve faaliyetine devam eder. Fakat İcra ve İflas Kanunu’ndaki istisnalar saklıdır.
Borçlu, konkordato mühleti içerisinde keşide ettiği çeklerin karşılığını bulundurmak zorundadır.
II-ÇEKLE İLGİLİ ‘’KARŞILIKSIZDIR’’ İŞLEMİ YAPILMASINA SEBEBİYET VERME SUÇU
5941 sayılı Çek Kanunu’nun ‘’Ceza Sorumluluğu, Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı başlığında:
‘’Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur……’’
5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenen bu suç İcra İflas Kanunu’nda düzenlenmeyişi ve takibe de dayanmaması nedeni ile bir icra ve iflas suçu olarak nitelendirilemez. Fakat çek kanunundaki düzenleme uyarınca; ‘’bu suçtan dolayı açılan davalar İcra Mahkemesi’nde görülür ve İcra İflas Kanunu’nun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353’üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır.’’
- Cezai Yaptırımın Uygulanma Şartları
1-Şeklen tam bir çek bulunması
Çek Kanunu’ndaki karşılığın bankada bulundurulmamasına dair hükümlerin ve bu arada cezai yaptırım hükmünün uygulanabilmesi için ibraz edilen çekin zorunlu unsurlarının tamam olması gerekir.
Bu açıdan TTK 780/1’de öngörülen unsurların tamam olması yeterlidir. Çek Kanunu’nda yer verilen ek şartlara aykırı olunması çekin geçerliliğini etkilemeyecektir. [4]
2-Çekin İbraz Süresi İçerisinde Muhatap Bankaya İbraz Edilmiş Olması
Çekin TTK 796’da öngörülen süreler içinde, meşru hamil tarafından, muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edilmiş olması gerekir.
3-Çekin, İbraz Günü Tamamen ya da Kısmen Karşılıksız Çıkması
Çekin düzenlendiği tarih veya tedavülde kaldığı süre boyunca değil ibraz günü ve ibraz anında tamamen veya kısmen karşılığının olmaması gerekir.
4-Karşılıksız Olgusunun Tespit Ettirilmiş Olması
Çekin karşılığının bulunmadığının saptanması gerekir. (ÇK 3, TTK 808)
Ayrıca, ceza muhakemesi hukuku bakımından suçun maddi ve manevi unsurları da gerçekleşmiş olmalıdır.
III-KONKORDATO MÜHLETİ İÇERİSİNDE ÇEKLE İLGİLİ ‘’KARŞILIKSIZDIR’’ İŞLEMİ YAPILMASINA SEBEBİYET VERME SUÇUNDAN KAYNAKLI CEZAİ SORUMLULUK
Konkordatonun özel olarak çekten kaynaklı borçlara etkisinin ne olacağına ya da karşılıksız çek keşide etmekten dolayı ortaya çıkacak cezai sorumluluğu kaldırdığına dair özel bir düzenlemeye herhangi bir kanunda yer verilmiş değildir. Dolayısı ile konkordatonun etkisinin olup olmadığı mevcut genel düzenlemelere ve kurumun yapısına bakılarak tespit edilebilecektir.
Borçluya rahatlatmak için öngörülmüş olan konkordato kurumunun amacı ve konkordato sürecinde takip yapılamaması (İİK md 51/2) hususları göz önüne alındığında, çekle ilgili ‘karşılıksızdır’ işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçuna ilişkin olarak da konkordato geçici mühleti ile başlayan sürecin birtakım sonuçlar doğuracağını söylemek gerekir.
Konkordato kapsamında borçluya mühlet verilmesi, çekle ilgili ‘karşılıksızdır’ işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu bakımından ‘’geçici mühlet verilmesiyle başlayan konkordato sürecinin bulunmaması’’ şeklinde olumsuz bir muhakeme şartı oluşturur. [5]
“Kamu davasının açılabilmesini ve açılmış olan dava hakkında yargılama yapılabilmesini sağlayan koşulların tümüne ceza muhakemesinin şartları denmektedir. Söz konusu şartlar, bir diğer yönüyle, muhakeme engeli olarak da nitelendirilebilir.” [6]
Ceza Muhakemesi şartının gerçekleşmemesinin fiilin suç olmasına bir etkisi yoktur. Fiil suç vasfında olmaya devam edecektir fakat muhakeme şartı gerçekleşmediği için konkordato süreci tamamlanmadan yargılama yapılamaz.
Yargılamanın yapılması şarta bağlı tutulmuş olup da şartın henüz gerçekleşmediği anlaşılırsa; mahkeme şartın gerçekleşmesini beklemek üzere, durma kararı verir. (CMK m.223/8)
Aynı doğrultuda Yargıtay 19. Ceza Dairesi’nin bölge adliye mahkemeleri ceza daireleri arasındaki karar uyuşmazlığının giderilmesine dair kararında; ‘’konkordato geçici mühlet kararı ile başlayıp konkordatonun tasdiki veya reddi ile sonuçlanan konkordato (tasdiki) yargılaması süreci içinde, bankaya ibrazında karşılıksız çıkması halinde, 5941 sayılı Çek Kanunu'nun 5/1. maddesi kapsamında cezai sorumluluklarının devam edip etmeyeceğinin tespiti açısından, konkordato sürecinin bekletici sorun yapılması’’ yönünde hüküm kurmuştur. [7]
Kişi hakkında karşılıksız çekten yargılama yapılırken çekin ilişkin olduğu borcu kapsar nitelikte bir konkordato projesi sunulur ve borçluya geçici mühlet verilirse mahkemenin durma kararı vererek sonucu beklemesi gerekir.
SONUÇ
Borçlunun borcunu ödemesi, alacaklılar bakımından ise belli oranda alacaklarına kavuşmalarını sağlayan konkordato her iki tarafın da yararına olan bir kurumdur.
İflas dışı konkordatoda borçlu konkordato talep ederek borcunun belli bir kısmını ödeyeceğini taahhüt eder veya vadesi gelen borçlarının tamamını ödeyebilmesi için kendisine mühlet verilmesini ister.
Ticaret Mahkemesi de tarafların zarar görmesini engellemek için gerekli belgeler de mevcutsa borçluya geçici konkordato mühleti verir. Geçici konkordato mühleti boyunca da kesin konkordato mühletinin şartlarının oluşup oluşmadığı incelenir.
Geçici konkordato mühleti ile kesin konkordato mühleti benzer sonuçlar doğurur. Mühlet içerisinde kural olarak yeni bir takip yapılamaz ve başlamış takipler durur.
Konkordato geçici mühleti ile birlikte konkordato süreci işlemeye başlar. Konkordato geçici mühleti ile ‘karşılıksızdır’ işlemi yapılmasına neden olma suçu bakımından olumsuz bir muhakeme şartının varlığı söz konusu olur yani konkordato süreci devam ettiği sürece yargılama yapılamaz.
Mahkeme, konkordato mühleti içerisinde durma kararı verip sürecin olumlu veya olumsuz sonuçlanmasına göre kararını verecektir.
Stj. Av. Eren Karaman
Kaynakça:
1. Prof. Dr. Baki Kuru - İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, Ekim 2018 (s.496)
2. Cenk Akil - TBB Dergisi Konkordato Mühletinin Alacaklılar Bakımından Sonuçları, Mart 2019
3. Prof. Dr. Baki Kuru - İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı Ekim 2018
4. Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar - Kıymetli Evrak Hukuku Ders Notları 16. basım
5. Hakan Karakehna/Nilüfer Boran Güneysu - Konkordatonun Çekle İlgili ‘’Karşılıksızdır’’ İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçundan Kaynaklı Cezai Sorumluluğa Etkisi - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XXIII, Y. 2019, Sa. 4
6. Prof. Dr. Veli Özer Özbek/Doç. Dr. Koray Doğan/Dr. Öğretim Üyesi Pınar Bacaksız/Arş. Gör. İlker Tepe - Ceza Muhakemesi Hukuku 11. Baskı (S.105)
7. Yargıtay Kararı – 19. CD., E. 2019/23974 K. 2019/9339 T. 10.06.2019
