1. Özet
Günümüzde sosyal medya platformlarında
etkili olan ve geniş kitlelere ulaşabilen influencer’ların ticari hayattaki
rolü giderek artmıştır. Influencer sözleşmeleri, esasen bir ürün ya da hizmetin
tanıtımı, reklamı vs. amaçlarla kurulan sözleşmelerdir. Ancak bu sözleşmeler, 6098
sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda(“TBK”) açıkça düzenlenmediğinden hukuki
nitelikleri, tarafların borç ve yükümlülükleri bakımından tartışmalı bir alan
ortaya çıkarmaktadır. Bu yazıda influencer sözleşmelerinin hukuki niteliği,
Türk Borçlar Kanunu hükümleri çerçevesinde değerlendirilmiş; eser, hizmet,
vekâlet ve reklam sözleşmeleri ile benzerlik ve farklılıkları ortaya konulacaktır.
2. Giriş
Son yıllarda “influencer” olarak
adlandırılan kişilerin marka ve ürün tanıtımlarındaki rolü giderek artmıştır.
Influencerlar, tüketici davranışlarını yönlendiren önemli kişiler konumuna
gelmiştir. Influencerlar ile markalar arasında kurulan iş birlikleri,
tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen sözleşmeler üzerinden
yürütülmektedir. Ancak bu sözleşmeler, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda(“TBK”)
tipik bir sözleşme olarak düzenlenmediğinden hukuki niteliği konusunda
tartışmalar ortaya çıkmaktadır.
Influencer sözleşmelerinin niteliğinin
belirlenmesi uygulamada doğabilecek uyuşmazlıkların çözümünde büyük önem
taşımaktadır. Tüm bu nedenlerle sözleşmenin hizmet, eser veya vekâlet
sözleşmesi unsurlarını taşıdığı; hatta çoğu durumda bu sözleşme türlerinin bir
karışımı olduğu kabul edilmektedir. Dolayısıyla influencer sözleşmelerinin tipik
sözleşme olarak değerlendirilmesi mümkün olmayıp, “sui generis” sözleşmeler
kategorisinde değerlendirilmesi gerekmektedir.
2. Influencer Nedir? Influencer Sözleşmesi
Nedir?
Influencer, sosyal medya platformlarında
takipçileri üzerinde tüketim alışkanlıkları bakımından etkili olabilen kişidir.
“Sosyal medyada geniş takipçi kitlesine
sahip olan ve bu kitlenin davranışlarını, fikirlerini, satın alma kararlarını
etkileyebilen kişiler influencer olarak adlandırılır. Yaratıcı ve özgün
içerikleriyle tanınan influencerlar, markaların sosyal medya aracılığıyla
tanıtılmasında, hedef kitlesine ulaşmasında önemli bir rol oynar.
Influencerların uzmanlaştıkları ya da
yöneldikleri alanlar moda, eğitim, güzellik, seyahat, spor ya da gastronomi
gibi farklı alanlar olabilir. Bazı influencerların ürettiği içerikler birden
fazla alanı kapsar. YouTube, TikTok ve Instagram influencerların en çok
kullandığı sosyal medya platformları olarak öne çıkar. Bu sosyal medya
mecraları aynı zamanda influencer marketing (bir çeşit pazarlama türü olan
etkileyici pazarlama) için de önemli platformlardır.” [1]
Influencer sözleşmesi ise, bir influencer
ile marka arasında yapılan; ürün veya hizmetin tanıtımı, reklamının yapılması
veya belirli içeriklerin paylaşılması karşılığında ücret ya da başka bir edimin
kararlaştırıldığı sözleşmedir.
3. Influencer Sözleşmelerinin Hukuki
Niteliği
Influencer sözleşmeleri, uygulamada tek tip
bir içerikten ziyade farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Bu çeşitlilik
nedeniyle influencer sözleşmeleri, Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan hizmet,
eser ve vekâlet sözleşmeleriyle benzerlik göstermektedir.
TBK’nın m. 393 hükmü aynen;
“Hizmet sözleşmesi, işçinin işverene
bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle işgörmeyi ve işverenin de
ona zamana veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.
İşçinin işverene bir hizmeti kısmi süreli
olarak düzenli biçimde yerine getirmeyi üstlendiği sözleşmeler de hizmet
sözleşmesidir.
Genel hizmet sözleşmesine ilişkin hükümler,
kıyas yoluyla çıraklık sözleşmesine de uygulanır; özel kanun hükümleri
saklıdır.”
şeklinde olup influencer sözleşmelerinin hizmet
sözleşmesine benzeyen durumlarda influencer, markaya ait ürün veya hizmeti
tanıtmak amacıyla düzenli içerik üretmeyi taahhüt eder. Burada bağımlılık
unsuru genellikle zayıf olmakla birlikte, iş görme ve ücret ilişkisinin varlığı
hizmet sözleşmesini çağrıştırmaktadır.
TBK’nın m. 470 hükmü;
“Eser sözleşmesi, yüklenicinin bir eser
meydana getirmeyi, işsahibinin de bunun karşılığında bir bedel ödemeyi
üstlendiği sözleşmedir.”
bakımından incelendiğinde influencer’ın
ürettiği içerik özgün ve yaratıcı bir eser niteliği taşıyorsa, eser
sözleşmesine özgü hükümler (örneğin ayıplı ifa, teslim, eserin kabulü gibi)
uygulama alanı bulabilir.
“Eser kavramının kapsamı doktrinde
tartışmalıdır. Bu konuda başlıca iki görüş ileri sürülmektedir. Birinci görüş,
eser kavramını dar yorumlayan ve yalnız maddi varlıkları eser olarak niteleyen
görüştür. İkinci görüş ise eser kavramını geniş yorumlayarak hem maddi
varlıkları hem de maddi olmayan varlıkları eser olarak niteleyen görüştür. Eser
unsurunun belirlenmesinin önemi kendisini eser sözleşmesi ile diğer iş görme
sözleşmeleri özellikle de vekalet sözleşmesi arasındaki ayrımın belirlenmesinde
gösterir. Eser sözleşmesi ile vekalet sözleşmesi arasındaki en önemli fark;
edim borçlusunun eser sözleşmesinde kararlaştırılan sonucun elde edilmesini,
vekalet sözleşmesinde ise işin özenle yürütülmesini üstlenmiş olmasıdır. Bir
diğer fark ise, eser sözleşmesinde ücret zorunlu bir unsur olduğu hâlde
vekalette ücret kararlaştırmak zorunlu bir unsur değildir. Ayrıca vekalet
sözleşmesinde vekil ile müvekkil arasındaki ilişki güvene dayalı bir ilişki
olduğundan kural olarak işin edim borçlusu tarafından bizzat yapılması gerekirken
eser sözleşmesinde aksi kararlaştırılmadıkça yüklenici eseri bir başka kişiye
yaptırabilir. İşin görülmesi için gerekli olan giderler eser sözleşmesinde
yükleniciye ait iken vekalet sözleşmesinde bu giderler müvekkile aittir.” [2]
TBK’nın m. 502 hükmü ise;
“Vekâlet sözleşmesi, vekilin vekâlet
verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği sözleşmedir.”
şeklinde olup bazı hallerde influencer,
marka adına hareket ederek temsil işlevi üstlenir; bu yönüyle vekâlet
sözleşmesine yaklaşır.
Bu nedenlerle influencer sözleşmelerinin
tipik bir sözleşme olarak değerlendirilmesi güçtür. Çoğunlukla karma nitelikli
olup, hizmet, eser ve vekâlet sözleşmelerinin unsurlarını bir arada
barındırmaktadır. Bu nedenle öğretide ve uygulamada “sui generis” sözleşme
olarak kabul edilmeleri daha uygun görülmektedir.
4. Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Bakımından
Değerlendirme
Influencer sözleşmelerinin kanunda açıkça
düzenlenmemiş olması, onları hükümsüz kılmaz. Zira TBK’nın m. 26 ve 27
hükümleri sırasıyla;
“Taraflar, bir sözleşmenin içeriğini
kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilirler.”
“Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu
düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin
olarak hükümsüzdür.
Sözleşmenin içerdiği hükümlerden bir
kısmının hükümsüz olması, diğerlerinin geçerliliğini etkilemez. Ancak, bu
hükümler olmaksızın sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, sözleşmenin
tamamı kesin olarak hükümsüz olur.”
şeklinde kanuna ruhunu veren sözleşme
özgürlüğü ilkesi, taraflara kanunun emredici hükümlerine, ahlaka ve kamu
düzenine aykırı olmamak kaydıyla diledikleri türde sözleşme yapabilme imkânı
tanımaktadır. Bu nedenle influencer sözleşmeleri, TBK’nun genel hükümleri
çerçevesinde geçerlidir.
Bunun yanı sıra influencer sözleşmelerinde
sıkça kullanılan standart metinler, genel işlem koşulları (TBK m. 20-25)
kapsamında değerlendirilmelidir. Ajans veya marka tarafından tek taraflı olarak
hazırlanan sözleşmelerde yer alan haksız şartlar, özellikle influencer aleyhine
geçersiz sayılabilecektir.
Borcun ifa edilmemesi durumunda ise TBK 112
ve devamı maddeleri devreye girer. Influencer’ın sözleşmede kararlaştırılan
içerikleri zamanında paylaşmaması veya sözleşmeye aykırı davranması, borca
aykırılık teşkil eder ve tazminat sorumluluğu doğurabilir. Ayrıca sözleşmelerde
sıklıkla yer alan cezai şart hükümleri (TBK m. 179), ifaya aykırılık halinde
önem arz eder.
Öte yandan eser sözleşmesine benzer
hallerde TBK m. 470 ve devamı maddeleri kıyasen uygulanabilir. İçeriğin ayıplı
olması, sözleşmede belirlenen nitelikleri taşımaması ya da sözleşmeye uygun
teslim edilmemesi halinde eser sözleşmesine özgü ayıptan doğan sorumluluk
gündeme gelebilir. Hizmet sözleşmesine benzer hallerde ise TBK m. 393 ve devamı
maddelerinin dikkate alınması gerekir.
Son olarak vekâlet ilişkisini çağrıştıran
durumlarda TBK m. 502 vd. hükümleri uygulanabilir. Influencer’ın marka adına
sosyal medyada temsil görevi üstlenmesi halinde, vekâlet hükümleri çerçevesinde
özen ve sadakat borcu gündeme gelir.
5. Sonuç
Influencer sözleşmeleri günümüzde oldukça
yaygın şekilde uygulanmaya başlanmıştır. TBK’de doğrudan düzenlenmemiş
olmaları, bu sözleşmelerin hukuki nitelendirmesinde tartışmalara yol
açmaktadır. Influencer sözleşmelerinin eser, vekâlet, hizmet sözleşmeleri ile
benzer yönleri bulunduğu; ancak bunların hiçbirine tam olarak uymadığı
görülmektedir.
Öte yandan, tarafların sözleşme özgürlüğü
ilkesi çerçevesinde detaylı ve açık hükümler belirlemesi, doğabilecek
uyuşmazlıkların önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Reklam ve tanıtım
faaliyetlerinin ticari hayattaki etkisi dikkate alındığında, influencer
sözleşmelerinin ilerleyen dönemde mevzuatta özel olarak düzenlenmesi
gerekliliği de ortaya çıkmaktadır.
Stj. Av. Efe Öztürk
Kaynakça:
1. https://www.isbank.com.tr/blog/influencer-nedir-nasil-olunur
2. Türk Borçlar Hukuku Sisteminde Eser Sözleşmesine Konu Eser
Kavramı, Dr. Öğr. Üyesi Sinem BOZDAĞ ATAOĞLU, sayfa 851
3.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu
