1. Özet
Günümüz dijital çağında kişisel
verilerin korunması, bireyin temel hak ve özgürlüklerinin güvencesi haline
gelmiş; bu doğrultuda 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK),
özel hayatın gizliliğini korumayı hedefleyen temel düzenlemelerden biri olarak
hukuk sistemimizde yerini almıştır. Ancak özellikle haber yayıncılığı alanında,
kişisel verilerin korunması hakkı ile ifade ve basın özgürlüğü gibi anayasal
değerler arasında hassas bir denge kurulması gerekliliği gündeme gelmektedir.
Haber içeriklerinde yer alan sınav sonuçları, sağlık durumu, çocuklara ait
görseller gibi veriler, bireyin mahremiyetini ihlal edebilecek nitelikte olup;
bu gibi durumlarda hangi veri işleme faaliyetlerinin hukuki, hangilerinin ise
ihlal kapsamında değerlendirileceği tartışma konusu olmaktadır.
Bu makalede; KVKK’nın temel
ilkeleri ve yapısı açıklanarak, haber yayınlarında kişisel veri işleme
faaliyetlerinin nasıl düzenlenmesi gerektiği, somut Kurul kararları ışığında
ele alınacaktır. Özellikle 2019/372, 2022/13 ve 2021/989 sayılı Kararlar
üzerinden; kamu yararı, açık rıza, özel nitelikli veri, çocuk hakları ve ifade
özgürlüğü istisnası gibi kavramların nasıl yorumlandığı analiz edilecek; haber
kuruluşlarının uyması gereken hukuki sınırlar ve uygulamadaki yükümlülükler
detaylandırılacaktır. Amaç, haber yayıncılığı faaliyetlerinin hem basın
özgürlüğünü zedelemeyecek şekilde sürdürülmesini hem de bireylerin kişisel
verilerinin etkin biçimde korunmasını sağlayacak hukuki ve etik bir çerçeve
sunmaktır.
2. Giriş
6698 sayılı Kişisel Verilerin
Korunması Kanunu (KVKK), kişisel verilerin işlenmesi sırasında özel hayatın
gizliliğini korumak, veri sahibinin temel hak ve özgürlüklerine dayalı bir
düzen kurmak amacıyla 7 Nisan 2016’da yürürlüğe girmiştir.
Kanun; kişisel veri, özel
nitelikli kişisel veri, veri sorumlusu, veri işleyen gibi temel kavramları
tanımlayarak, kişisel verilerin işlenme şartlarını, veri sorumlularının
yükümlülüklerini ve ilgili gerçek kişinin haklarını belirler.
KVKK’nın kapsamı, “kimliği
belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgi” olarak
tanımlanan kişisel verilerin, “tamamen veya kısmen otomatik yollarla veya veri
kayıt sistemine dahil olmak üzere diğer her türlü yöntemle işlenmesini” kapsar.
Sağlık, biyometrik, etnik köken vb. nitelikteki özel kategorideki verilerin işlenmesi için daha sıkı şartlar
öngörür.
Haber yayıncılığı özelinde
ise, kişilerin yaşam biçimi,
sağlık
durumu, sınav sonuçları
veya çocuk fotoğrafları gibi verilerin kamuoyu ile paylaşılması hem ifade
özgürlüğü hem de özel hayatın gizliliği açısından dikkatle dengelenmelidir.
3. KVKK’nın Temel İlkeleri
ve Yapısı
KVKK, kişisel verilerin
işlenmesine yön veren başlıca ilkeleri sıralar (m. 4); bunlar arasında hukuka ve dürüstlükle işleme,
doğru ve güncel olma, belirli, açık
ve meşru amaç
için işleme,
işlendikleri amaçla bağlantılı,
sınırlı ve ölçülü olma
ve ilgili kişinin açık rızası veya kanunda öngörülen başka
bir işleme şartının
bulunması yer alır.
Özel nitelikli kişisel veriler
(sağlık, ceza mahkûmiyeti vb.) yalnızca Kanun’da sayılan hallerde ve ek olarak
“açık rıza” veya “özel durumlarda kanun hükmü”ne dayanılarak işlenebilir (m. 6/3). Ayrıca Kanun, veri sorumlularına
aydınlatma (m. 10), veri güvenliğini sağlama
(m. 12), veri sahibinin haklarını
kullanabilme (m. 11) ve ihlaller
halinde Kuruma bildirimde bulunma (m. 12/4)
yükümlülüklerini
getirir.
Kişisel verilerin işlenme
şartları Kanun’un 5. maddesinde düzenlenmiş; bunlar arasında en yaygın olarak
açık rıza (m. 5/1‑a), kanunlarda açıkça
öngörülme (m. 5/1‑b), ilgili kişinin
temel hak ve özgürlüklerini
ihlal etmeyecek şekilde kamu görevinin ifası (m. 5/1‑c)
gibi haller bulunur. Bunun yanında
28. maddenin 1/c bendi, ifade özgürlüğü kapsamında basın-yayın faaliyetlerini; “milli savunma, milli güvenlik, kamu düzeni, özel
hayatın gizliliği veya kişilik
haklarını ihlal etmemek kaydıyla”
Kanun hükümlerinin dışına çıkarabilir.
4. Haber Yayınlarında KVKK
Uygulamaları
Haber yayıncılığında kişisel
verilerin işlenmesi, bir yandan basın özgürlüğü, öte yandan kişisel verilerin
korunması hakkı arasında dengelenmelidir. Basın kuruluşlarının, haber değeri
taşıyan bilgileri paylaşırken kamu yararını, gerçek ve güncelliği, öz ile biçim
arasındaki dengeyi gözetmesi gerekir. Bu kapsamda uygulamada sıkça karşımıza
çıkan başlıca sorun alanları şunlardır:
- Özel nitelikli verilerin paylaşılması: Sağlık, ceza mahkûmiyeti, biyometrik
veriler gibi kategori için özel şartlar aranır.
- Açık rıza ve aydınlatma yükümlülüğü: Kişinin kimlik, fotoğraf, sınav
sonucu gibi verilerinin paylaşılmadan önce açık rızasının alınması veya
kamu yararı gerekçesinin somutlaştırılması.
- Çocuklara ilişkin veriler ve
fotoğraflar:
Çocukların mağduriyeti veya korunması hallerinde dahi özel rıza ve Kanun
şartları aranır.
4.1. Sağlık Verisinin
İhlali: 2019/372 sayılı Karar (09/12/2019)
Bir köşe yazısında, ilgili
kişinin babasının kanser tedavisi gördüğü bilgisi, ilgili kişiye hiçbir şekilde
açıklanmadan ve rızası alınmadan yayımlanmıştır. Kurul, söz konusu sağlık
verisinin özel nitelikli veri olduğu ve Kanun’un 6. maddesinde öngörülen şartlar
oluşmadığı gerekçesiyle ihlal tespit etmiştir.
Kurul;
“Gazete tarafından Kanunun 6
ncı maddesinde sayılan şartlardan birine dayanmaksızın ilgili kişinin özel
nitelikli kişisel verilerinin, köşe yazısında paylaşılmasının Kanunun 12 nci
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendine aykırılık teşkil ettiği kanaatine
varıldığından, Kanunun 18 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendi
kapsamında söz konusu Gazete hakkında 125.000 TL idari para cezasının
uygulanmasına,
karar vermiştir.” [1] şeklinde karar vermiştir.
Basın özgürlüğü savunması,
kişilik haklarının korunması önünde tutulmuş; Kanun’un 12/1‑a ve 18/1‑b hükümlerine dayanılarak gazete hakkında
125.000 TL idari para cezası uygulanmasına karar verilmiştir
Bu karar ile Kurul, özel
nitelikli verilerin paylaşımında kamu yararı gerekçesinin somutlaştırılmasını,
ilgili kişinin rızasının alınmasını ve makul bir ön aydınlatma mekanizmasının
kurulmasını zorunlu kılmıştır.
4.2. Sınav Sonuç Belgesinin
Paylaşımı: 2022/13 sayılı Karar (06/01/2022)
Yerel bir haber sitesi, bir
öğrencinin Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) sonuç belgesini; ad, soyad,
fotoğraf, yerleştiği program ve puan bilgileriyle birlikte, ilgili kişinin
hiçbir şekilde açık rızası alınmadan yayınlamıştır. Kurul, Kanun’un 5. maddesindeki
işleme şartlarına uyulmadığını, veri sorumlusunun aydınlatma ve başvuru
haklarını hayata geçirmediğini ve savunma hakkının kullanılmasına fırsat
tanımadığını belirlemiştir.
Kurul;
“Şikayete konu kişisel veri
işleme faaliyetinin Kanunun 28 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasında
düzenlenen ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilemeyeceği, veri sorumlusuna
ait internet sitesinde yer alan haberde ilgili kişinin kişisel verilerinin Kanunun
12 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendine aykırı olarak işlendiği,
karar tarihi itibariyle söz konusu kişisel verilerin veri sorumlusuna ait
internet sitesinden kaldırılmış olduğu hafifletici unsuru dikkate alınarak
Kanunun 18 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendi uyarınca veri
sorumlusu hakkında 30.000 TL idari para cezası uygulanmasına karar verilmiştir.”
[2] şeklinde karar
vermiştir.
Kararda basın özgürlüğü
istisnasının (m. 28/1‑c) ancak kamu yararı, gerçek-güncel bilgi, öz‑biçim dengesi kriterleri sağlandığında
işletilebileceği vurgulanmış,
bu şartlar taşıyacak somut unsurlar sunulmadığı için hukuka aykırılık tespiti yapılmıştır.
4.3. Çocuk Fotoğraflarının
Yayınlanması: 2021/989 sayılı Karar (30/09/2021)
Televizyon kanalında, ilgili
kişi (anne) ve çocuğuna ilişkin çocuk fotoğrafları, küçültücü, şeref ve
haysiyet kırıcı içeriklerle birlikte yayınlanmıştır. Kurul, fotoğrafların ve
muhtevanın kişisel veri işleme faaliyeti olduğunu; veri sorumlusunun editör içeriği
üzerinden hareket ederek “yer sağlayıcı” değil “içerik sağlayıcı” konumunda
olduğunu; dolayısıyla Kanun’un tüm yükümlülüklerine tabi olduğunu tespit
etmiştir.
Kurul;
“İlgili kişi açısından bahse
konu olayda yer alan haber içeriğinin kamu ilgi ve yararının varlığına sebep
olabilecek bir nitelik taşımadığı, zira Kuruma iletilen şikâyet dilekçesi
ekinde yer verilen 19.03.2019 tarihli mahkeme kararından da ilgili kişinin
annesinin tarafına vasi olarak tayin edildiği dolayısıyla ilgili kişinin adı
geçen ünlü tarafından evlat edinilmediğinin açık olduğu dikkate alındığında;
internet sitesinde yayımlanan söz konusu haber içeriğinde yer alan bilgilerin
ilgili kişi açısından doğru olmadığı ve kişilik haklarını ihlal ettiği
hususları göz önünde bulundurulduğunda şikâyet konusu içeriğin Kanunun 28 inci
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi kapsamında
değerlendirilemeyeceğine,
İlgili kişinin adına
vasisinin açık rızası ya da Kanunun 5 inci maddesinde yer alan diğer işleme
şartlarından biri olmaksızın ilgili kişiye ait fotoğrafın veri sorumlusu
bünyesinde çalışan bir editör tarafından ilgili kişi ile ilgili olmayan yanlış
bir içerikle internet sitesinde yayımlandığı dikkate alındığında, veri
sorumlusunun Kanunun “Veri Güvenliğine İlişkin Yükümlülükler” başlıklı 12 nci
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde öngörülen yükümlülüğünü yerine
getirmediği sonucuna varılmış olup veri sorumlusu hakkında Kanunun 18 inci
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendi kapsamında idari para cezası
uygulanmasına
karar verilmiştir.” [3] şeklinde karar vermiştir.
Ayrıca, ifade özgürlüğü
istisnası kapsamında haberin kamu yararı ve denge kriterlerini taşımadığı,
ilgili kişinin/vasinin açık rızasının alınmadığı ve içerik kaldırma
taleplerinin eksik yerine getirildiği belirtilerek ihlal sonucu idari yaptırım
uygulanmıştır.
5. Sonuç
Yukarıda incelenen üç karar,
haber yayınlarında KVKK uyumunun ana hatlarını çizmektedir:
a. Özel nitelikli veriler: Sağlık gibi hassas verilerin paylaşımı
kamu yararıyla ve ilgili kişinin bilgilendirilmiş rızasıyla mümkün. Yayıncı
kuruluş, rıza ve aydınlatma süreçlerini belgelemelidir.
b. Açık rıza ve aydınlatma: Haber konusu kişiye, verilerin
kullanılacağı bağlamda önceden bilgi verilmeli ve rıza kayıtları saklanmalıdır.
Alternatif olarak kamu yararı gerekçeleri yazılı ve somut biçimde ortaya
konmalıdır.
c. İfade özgürlüğü istisnası
(m. 28/1‑c): Basın-yayın faaliyeti istisnası; ancak
“kamu yararı”, “gerçek ve güncel bilgi”, “öz ile biçim arasındaki denge”
ölçütleri karşılandığında işletilebilir. Bu kriterlere uygunluk, Kurul
denetiminde en önemli savunma hattı olacaktır.
d. Kaldırma ve silme
yükümlülüğü: İzinsiz
yayınlanan içeriklerin kaldırılması talepleri eksiksiz ve zamanında yerine
getirilmeli; sadece URL bazlı değil, tüm platformlar kontrol edilerek içerik
silinmelidir.
e. Kurumsal uyum programı: Medya kuruluşları, kişisel veri işleme
süreçlerini KVKK çerçevesinde düzenleyen politikalar, risk analizleri ve
personel eğitimleri uygulamalıdır.
KVKK’nın amaçladığı dengeyi sağlamak
hem basın özgürlüğünü hem de kişisel verilerin korunmasını tesis etmek
bakımından elzemdir. Yayımlanan Kurul kararları da göstermektedir ki; hukuka
aykırı veri işlerken savunma esnekliği sınırlıdır ve ağır idari para cezaları
söz konusu olabilmektedir. Haber organizasyonları, iç denetim mekanizmalarını
güçlendirerek, KVKK uyumunu bir yük değil, güvenilirlik ve saygınlık teminatı
olarak benimsemelidir.
Stj. Av. Efe Öztürk
Kaynakça:
1.
https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/6663/2019-372
2. https://kvkk.gov.tr/Icerik/7179/2022-13
3. https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/7143/2021-989
