Özgün Law Firm

1. Blokzincir Kavramı ve Özellikleri      

 
1.1. Blokzincir Kavramı

Blokzincir teknolojisi, blokların birbirine zincir gibi bağlandığı, bir merkezi kontrol noktası ve merkezi bir ağı olmayan dağınık bir veri tabanı şeklinde tanımlanabilir [1] Bu sistemde her bir verinin zaman damgası (time stamp) bulunmaktadır. Bu veriler sistemde yer alan bloklara kaydedilir, ağadaki diğer katılımcıların çoğu bu verileri doğrular ve ayrıca bu veriler uçtan uca şifrelenerek bloklarda muhafaza edilir [2]. Her blok sınırlı veri kapasitesine sahip olabildiğinden, kapasitesi dolan bloğun “hash” olarak anılan ve bloğa kaydedilmiş tüm verilere karşılık gelen sabit uzunluktaki bir çıktısı oluşturulur [3].
Bir bloğun kapasitesi dolunca hemen yeni bir blok üretilir ve yeni veriler bu yukarıda açıkladığımız aynı işlemlerden geçerek kaydedilir. Yani yeni blok bir önceki bloğa eklenmektedir. Bu durum sürekli şekilde bir döngü halinde devam eder ve sonsuz sayıda birbirine bağlı veri blokları zinciri oluşmuş olur [4]. Önceki bloğun hash’i bir sonraki yeni bloğun içerisinde tutuğu verilerden bir tanesidir [5].
Bu durumda bloğa kaydedilerek sisteme girilmiş bir verinin değiştirilmesi ya da yeni bir verinin eklenmek istenmesi halinde bloğun hash’i değişeceğinden devamında oluşan tüm blokların hash’i de değişecektir. Bu durum orijinalliğin kaybedilmesine yol açtığı şeklinde anlaşılacaktır [6]. Bir diğer ifadeyle iki blok arasındaki özet değeri anlatan hash’ler birbirleriyle tutarlı olmayacak, burada değişiklik yapıldığı çok kolay bir şekilde anlaşılacaktır [7]. Bu sebepledir ki blokzincir teknolojisi en güvenilir sistemlerden birisi olarak kabul edilmektedir.
Blokzincir teknolojisinin hiçbir merkezi kontrol noktası bulunmamaktadır. Bu sebeple de blokzincir teknolojisi dağınık veri veya dağınık defter olarak değerlendirilmektedir [8]. Bu dağınık defterin devlet tarafından manipüle edilmesi veya bozulması söz konusu olmamaktadır [9]. Defter kavramını kısaca, sürekli olarak yenileri eklenen ve şifrelemeyle güvence altına alınan elektronik işlem sicili olarak ifade edebiliriz [10].
 
1.2. Blokzincir Teknolojisinin Özellikleri
 
Blokzincirin farklı farklı tanımları bulunmakla beraber tüm tanımlar incelendiğinde temel olarak şu ortak özeliklerin ortak olduğunu söyleyebiliriz: Dağınık veri tabanına sahip olması, tüm kayıtların şeffaf olması, deftere kaydedilen verilere geçmişe etkili işlem yapılamaması, üçüncü kişilere duyulan ihtiyacın azalması, edimlerin otomatik ifasını mümkün kılmasıdır [11]. Bu özellikleri, daha net bir şekilde anlaşılması için kısaca açıklamak faydalı olacaktır.
 
a. Dağınık Veri Tabanına Sahip Olması Özelliği
 
Yukarıda da bahsetmiş olduğumuz üzere blokzincir teknolojisinin merkezi bir otoritesi veya ana sunucusu bulunmamaktadır. Bunun sebebi blokzincir teknolojisine güvenilirliğin bu çalışma sisteminin dağınık bir veri tabanı tarafından tasarlanmasından gelmektedir. Zira blokzincir teknolojisinin veri tabanı, düğümler arasında dağınık bir şekildedir [12]. Bu sistemdeki kullanıcıların her biri veri tabanına yeni veri ekleyebileceği gibi yeni eklenen verileri doğrulayabilir ve verilerin geçmişini izleyebilir. Ancak tek kullanıcının zincirde depolanan veriyi kontrol etmesi mümkün değildir [13].
 
b. Sisteme Kaydedilen Tüm Kayıtların Şeffaf Olması
 
 Blokzincir teknolojisinin en önemli özelliklerinden birisi de şeffaf olmasıdır. Bu sistem, erişimi olan ve burada işlem yapan herkese açıktır. Her bir düğüm ya da kullanıcının kendisini adlandırılmasına hizmet eden ve otuzdan fazla harf veya numara karışımından meydana gelen bir adresi bulunmaktadır. Sistemdeki tüm veri değiş tokuş işlemleri bu adresler arasında yapılmaktadır. Ayrıca veriler bloklara kaydedilirken de bu adresler gözükmektedir. Kişiler bu adresleri oluştururken kimliklerini açıklayabilecekleri gibi sadece tamamen ya da kısmen açıklayabilir ya da anonim kalabilirler. Bu özellik güvenilir işlem açısından eleştirilmiştir [14].
 
 
c. Deftere Kaydedilen Verilerle İlgili Geçmişe Etkili İşlem Yapılamaması
 
Blokzincir teknolojisinin en çok tartışma konusu olan özelliği sistemde yapılan işlemlerin geri dönülmez şekilde sisteme kaydedilmesidir. Bu özellik sistemin güvenilir olması yönünde en önemli özelliğidir.  Bir veri %50’yi geçen bir doğrulamayı sağlayarak bir bloğa kaydedildiği anda söz konusu veri üzerinde geçmişe etkili bir işlem yapılması artık mümkün olmayacaktır. Başka bir şekilde ifade edecek olursak bir veri deftere bir kez işlendikten sonra silinemez, değiştirilemez ve geçmişe etkili olacak şekilde üzerinde işlem yapılamaz [15].
Blokzincir kavramının tanımı yapılırken bahsettiğimiz gibi zincirdeki her bloğun hash’i kendisini takip eden bir sonraki bloğun ana girdisi olduğundan bloklardan herhangi birindeki veriye sonradan müdahale etmek neredeyse imkansızdır çünkü bunun yapılması için kişinin ilgili tüm bloklarda değişiklik yapması gerekmektedir. Ayrıca geçmişteki sistemde değişiklik yapmak isteyen kişinin sistemde bulunan diğer kullanıcılardan daha hızlı çalışması gerekmektedir ancak bunun yapılması insanüstü bir çabayı gerektirmektedir bu nedenle de imkânsız olduğunu söyleyebiliriz [16].
 
d. Üçüncü Kişilere Duyulan İhtiyacın Azaltılması Özelliği
 
 Blokzincir teknolojisinin diğer bir özelliği sistemin herhangi bir aracı kuruma duyulan ihtiyacın kaldırması ya da azaltmasıdır. Ancak uygulamada bazı kullanıcılar yine de aracı kurumlara başvurma gereği duymaktadırlar. Bunun asıl nedeni yapılan işlemleri ve ilgili belgeleri doğrulayarak bunlara resmiyet kazandırmaktır. Blokzincir teknolojisi kırılması imkânsız ve uçtan uca şifrelenmiş kriptografik işlemlerinin sonsuza kadar saklanmasını vadettiği için noterlik kurumuna bir alternatif olarak görülmektedir. Yine ayrıca bir ödeme yöntemi olarak üretildiğinde blokzincir teknolojisini bankaların yerini almayı vadeden bir teknoloji olarak değerlendirmek de mümkündür [17].
 
e. Edimlerin Otomatik İfasını Sağlama Özelliği
 
 Blokzincir teknolojisinin diğer bir özelliği akıllı sözleşmelerin ortaya çıkmasını sağlamasıdır. Blokzincirin dijital yapısı ve veri tabanının doğası gereği, sisteme kaydedilmiş olan ve otomatik tetikleyici olarak ifade edebileceğimiz, önceden programlanmış algoritmalar ya da kurallar, taraflar arasında kurulmuş olan bir sözleşmenin sonucu olarak gerçekleşecek işlemlerin kendiliğinden sitem üzerinden gerçekleşmesini sağlayabilmektedir [18]. Basit kurallarla oluşturulan yazılımlar sözleşmede kararlaştırılan edimlerin ifasını herhangi bir müdahaleye gerek olmadan otomatik olarak sağlamaktadır [18].
 
2. Blokzincir Teknolojisinin Uygulama Alanları ve Yapılan İşlemler
 
Günümüzde blokzincir teknolojisi genellikle bitcoin transferini sağlayan bir sistem olarak kullanılmaktadır. Ancak blokzincir teknolojisi başka alanlarda kullanılabilmeye uygun bir sistem olarak tasarlanmış bir alt yapıya da sahiptir. Dolayısıyla blokzincir teknilojisinin tek uygulama alanı bitcoin değildir. Aşağıda açıklayacağımız üzere blokzincir ayrıca kripto paraların değiş tokuş edilebilmesini sağlayan bir sistemdir [19].
 
Söz konusu bu sistem genel/izinsiz (public/permissionless) ya da özel/izinli (private/permissioned) kullanıma uygun olarak tasarlanmıştır.  Genel/izinsiz kullanımın en önemli örneği bitcoin ve altcoinlerin işlem gördüğü ağlardır. Söz konusu bu ağa  herkes özgürce ulaşabilir, işlemleri takip edebilir ve işlem yapabilir. Yukarıda açıkladığımız üzere bu sistemin en önemli avantajı blokzincirde herhangi bir merkezi otorite olmaması ve dolayısıyla ağda yapılan işlemlere müdahale edilememesidir [20].
Özel/izinli kullanımda ise blokzincir ağı tek bir kuruluş tarafından kontrol edilir ve sadece bu sisteme girmesi için izin verilen kişi ya da kuruluşlar bu ağa erişim sağlayabilir. Söz konusu bu ağ tipleri genellikle  bankalar ve çeşitli sektörlerde faaliyette bulunan şirketlerin yanı sıra devletlerin de araştırma alanına girmiştir [21].

Blokzincir düşüncesi Bitcoin’den önce de mevcuttur. 2008 yılında blokzincir tabanlı Bitcoin’i yaratan makalenin yayınlanması dijital para birimlerinin kaderini tümüyle değiştirmiştir. Esasında blokzincir teknolojisi, Dei’nin ‘’B-Money’’ ve Szalo’nun ‘’Proof of Work’’ fikirlerini dağıtılmış defter teknolojisiyle birleştirmiş ve dijital para birimlerinin bir kullanıcıdan diğerine aktarılmasını kolaylaştırmıştır [22]. Bu dönemde blokzincir teknolojisinin popülerlik kazanmasının asıl sebebi kayıtların merkezi bir sistem veya ağ tarafından tutulmaması veya diğer üçüncü kişilerin aracılığına gerek olmadan kripto paralarla online ödemeler yapılabilmesidir. Bu kapsamda Bitcoin blokzincirinde işlem yapan kişiler güvenilir bir üçüncü kişiye gerek duymadan birbirlerine Bitcoin göndermişlerdir. Bu yönüyle de sanal para birimi olan Bitcoin de diğer sanal para birimleri gibi ödeme prosedürünü dijital hale getirmekte ve ödeme yapmak için ihtiyaç duyulan başkaca aracıları ortadan kaldırmaktadır [23]. Bitcoin mal ve hizmetlerin alımında kullanılabilen sanal para olarak ifade edilmektedir. Sanal paralar kanuni ödeme aracı olarak kabul edilmemekte ancak topluluğun katılımcıları tarafından ödeme aracı olarak kabul edilmektedir [24].
Bitcoin’e tüm dünyada ilgi arttıkça, blokzincirin eksiklikleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Yukarıda bahsetmiş olduğumuz üzere Bitcoin blokzincir temel alınarak dijital para değiş tokuşu olarak oluşturulmuş bir sistemdir ancak temelinde yatan protokolde bir değişiklik yapılmadıkça para değiş tokuşu dışında başka bir işlevi olmayacaktır. Yine Bitcoin ağı yaklaşık her on dakikada bir mutabakata ulaşıp işlemler onaylanabildiği için de oldukça yavaş bulunmaktadır. Bitcoin’in bu yöndeki eksikliklerinin giderilmesi için yeni blokzincir projeleri başlatılmıştır. Bu projelerin amacı blokzincirde dijital paraya ilişkin bilgilerin depo edilmesi ve merkezi olmayan uygulamaların üzerinde de çalışılabileceği bir sistem yaratılmasıdır [25].
Akıllı sözleşmeleri destekleyen birden çok blokzincir bulunmakla birlikte bunların en büyüğü Ethereum blokzinciridir. Ethereum tıpkı Bitcoin’de olduğu gibi blokzincir tabanlı ve merkezi otoriteye ihtiyaç duymayan bir sisteme sahiptir ancak Bitcoin’e kıyasla önemli farklılıkları bulunmaktadır [26]. Ethereum blokzincirinde, sadece kripto varlık transferi yapılmaz buna ek olarak bilgisayar programları da yaratılabilir [27].
Bitcoin’de her bir bloğun oluşturulma süresi 10 dakika iken Ethereum’da bu süre 15 saniye olmuştur. Ethereum’un Bitcoin’den diğer bir farkı ise farklı bir doğrulama algoritması (Ethash) kullanmasıdır. Ayrıca Ethereum blokzincir ağına katılanlar akıllı sözleşme kurabilir. Akıllı sözleşmeler herhangi bir aracı bulunmaksızın para, gayrimenkul ya da alım satım gibi işlemlere konu olabilecek her türlü varlığın değişimini sağlayan bilgisayar protokolü olarak adırılmaktadır. Bu sözleşmelerde gerçekleştirilen her türlü işlem bilgisayar koduna dönüştürülüp, saklanır ve blokzincir ağında bulunan kullanıcılar tarafından denetlenir. Ayrıca akıllı sözleşmeler para transferi, ürün veya hizmet alım satımları gibi işlemlerin muhasebesel geri bildirimlerini de sağlamaktadır [28].
 
3. Blokzincir Teknolojisinin Fayda ve Sakıncaları

3.1. Blokzincir Teknolojisinin Faydaları
 
Yukarıda da bahsetmiş olduğum üzere blokzincir teknolojisinin öne çıkan en önemli özelliği sistemin şeffaf olmasıdır. Merkezi olmayan dağınık bir veri tabanına sahip olması, verilerin herkesin erişimine açık olması ve ancak belli orandaki kullanıcının onaylanması halinde veri tabanına kaydedilebilmesi bu sistemin şeffaflığını göstermektedir. Bu özellik herhangi bir merkez tarafından bu sistemin kapatılmaması veya hacklenememesi gibi faydaları da sağlamaktadır [29].
Bu şeffaflık güvenilirliğe ve aracı kurumlara duyulan ihtiyacın da ortadan kalkmasına sebep olmaktadır. Söz konusu sistem gerek dijital imzalar gerekse kullanıcıların doğrulama yapma özelliklerinden dolayı güvenli ortam yaratmaktadır [30].
Söz konusu sistemin diğer bir özelliği de mahremiyettir. Sistemin sağladığı anonimlik özelliği sayesinde kişiler bu şekilde açık ve şeffaf bir sistemde dahi gizlilik ve mahremiyet sorunu yaşamadan anonim şekilde finansal veya hukuksal işlemleri rahatlıkla yapabilmektedirler [31].
 
3.2. Blokzincir Teknolojisinin Sakıncaları
 
Blokzincir teknolojisinin faydaları olduğu kadar birçok sakıncası da bulunmaktadır.  Blokzincir   teknolojisinin sadece 13 yıllık bir geçmişi olduğu için kullanımı halen çok yaygınlaşmamıştır. Henüz bu sisteme tam güvenmeyen kişiler bulunmaktadır. Bu güvensizliğin nedeninin Bitcoin takas merkezlerinde yaşanan hırsızlık olaylarından kaynaklandığı düşünülmektedir [32]. Ancak meydana gelen bu hırsızlık olaylarının genellikle asıl sebebinin kişilerin çoklu imza hususuna gerekli hassasiyeti göstermemeleri ve çevrimiçi cüzdan ile entegrasyonu çevrimdışı cüzdanlara tercih etmeleridir [33].
Bu sistemin diğer bir sakıncası ise Blokzincir siteminin işlem süresinin uzunluğu ve iş hacminin düşüklüğünden kaynaklanan gecikmeli işlemlerdir. Blokzincir teknolojisindeki işlemler algoritmaların çözümüyle doğrulandığından ve bunlar pek karışık olduğundan ticari ve finansal hayatın aradığı hızı yakalayamamıştır [34].
Blokzincir teknolojilerinde anonimlik unsuru da söz konusu verilerin gerçek kişi olarak kime ait olduğunun tespitini zorlaştırmakta hatta imkânsız hale getirmektedir. Diğer bir ifadeyle sisteme yüklenen verilerin, uçtan uca şifresi kırılarak bir veya birkaç kişi tarafından erişilebilir hale gelmesi durumunda bile veri sahibi taraf ya da taraflar anonim olarak işlem yapabilmektedirler. Bu kişilerin tespiti yapıldığında ise sadece kullanıcı adı olarak seçilen isimleri gözükecek gerçek isimleri ve kimlikleri tespit edilemeyecektir. Bu durum da söz konusu sistemin başka bir sakıncasıdır [35].
 
Av. Gülden Mehmed Altın

 
Kaynakça:
1. Üstün, Ece Su, TBK Kapsamında Geleneksel Sözleşmeler ile Mukayeseli Olarak Akıllık Sözleşmeler Blokzincir Teknolojisi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021, s. 21.
2. Bilgili, Fatih/Cengiz M. Fatih, Bitcoin Özelinden Kripto Paralarının Eşya Niteliği Sorunu, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(3), 3-23.
3. Güven, Vedat/Şahinöz Erkin, Blokzinciri, Kripto Paralar, Bitcoin, Kronik Kitap, İstanbul, 2018, s. 45; Bilgili/Cengiz, s. 3.
4. Üstün, s. 22.
5. Bilgili/Cengiz, s. 4; Güven/Şahinöz, s. 53.
6. Bilgili/Cengiz, s. 4.
7. Ünsal, Ersin/ Kocaoğlu, Ömer, Blok Zinciri Teknolojisi: Kullanım Alanları, Açık Noktaları ve Gelecek Beklentileri, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, S.13 (Ağustos 2018), s.55.
8. Bilgili/Cengiz, s. 4.
9. Aksoy Çağlayan, Pınar, Akıllı Sözleşmelerin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021, s. 18.
10. Aksoy Çağlayan, s. 18.
11. Üstün, s.27 vd.
12. Avunduk, Hüseyin/Aşan, Hakan, Blok Zinciri (Blockchain) Teknolojisi ve İşletme Uygulamaları: Genel Bir Değerlendirme, Dokuz Eylül Üniversitesi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 33, S. 1, 2018, 374.
13. Avunduk/Aşan, s. 374; Üstün, s. 28.
14. Üstün, s. 29.
15. Üstün, s. 30.
16. Avunduk/Aşan, s. 372.
17. Tanrıverdi, Mustafa/Uysal, Mevlüt/ Üstündağ, Mutlu Tahsin, Blokzinciri Teknolojisi Nedir? Ne Değildir? Alanyazın İncelemesi, Bilişim Teknolojileri Dergisi, C. 12, S 13 Temmuz 2019., s. 204.
18. Avunduk/Aşan, s. 376; Üstün, s. 31.
19. Çağlayan Aksoy, s. 34.
20. Yavuz, Melih Sefa, Ekonomide Dijital Dönüşüm: Blockchain Teknolojisi ve Uygulama Alanları Üzerinde Bir İnceleme, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırma Dergisi, C. 4, S. 1, s. 18.
21. Yavuz, s. 18.
22. Yavuz, s. 18; Çağlayan Aksoy, s. 33.
23. Çağlayan Aksoy, s. 33.
24. Çağlayan Aksoy, s. 34.
25. Çağlayan Aksoy, s. 35.
26. Yavuz, s. 20.
27. Çağlayan Aksoy, s. 35.
28. Yavuz, s. 20.
29. Tanrıverdi/Uysal/Üstündağ, s. 205.
30. Tanrıverdi/Uysal/Üstündağ, s. 205.
31. Avunduk/Aşan, s. 375; Üstün, s. 33.
32. Ünal/Kocaoğlu, s. 61.
33. Ünal/Kocaoğlu, s. 61.
34. Üstün, s. 35.
35. Üstün, s. 35.