1. Giriş
Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Reklam
Yönetmeliği’nin m.3/1-f düzenlemesi ile reklam; bir ürünün, hizmetin,
faaliyetin, kurumsal kimliğin sesli, görüntülü veya yazılı olarak tanıtımı
şeklinde tanımlanmıştır.
Yasal reklam süreleri ve bu sürelere
uyulmaması halinde uygulanacak yaptırımlar ise 6112 sayılı Radyo
Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’da düzenlenmektedir.
Kanunun amacı radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerinin
düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlüğünün sağlanması,
medya hizmet sağlayıcılarının idarî, malî ve teknik yapıları ve yükümlülükleri
ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluşu, teşkilâtı, görev, yetki ve
sorumluluklarına ilişkin usul ve esasları belirlemektir.
2. 6112
sayılı Kanun Kapsamında Yasal Reklam Süreleri
6112 sayılı Kanun’un Televizyon ve
radyo yayın hizmetlerinde reklam ve tele-alışveriş başlıklı 10. maddesi ile
reklam sürelerine ilişkin kısıtlama getirilmiştir. Bu maddenin ikinci fıkrası;
“(2) Tele-alışveriş yayınları hariç her
türlü reklam yayınlarının oranı, bir saat başından bir sonraki saat başına
kadarki yayın içinde yüzde yirmiyi aşamaz.”
şeklindedir.
Ancak belirtilen yüzde yirmilik orana
program desteklemesi ve yayıncının kendi programlarının tanıtımlarına ayrılan
süre ile ürün yerleştirme dahil edilmemiştir. Ayrıca ücretsiz yayınlanan ve
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından tavsiye edilen kamu hizmeti
duyuruları reklam sürelerine dâhil edilmemektedir.
Ayrıca 6112 sayılı kanun m.10/8 ve
Yayın Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik m.10/3 düzenlemesi uyarınca, dinî
tören yayını içine hiçbir şekilde reklam ve tele-alışveriş yayını yerleştirilmesi
yasaktır.
Program yayını esnasında ekrandaki
görüntü üzerinde, programın bütünlüğünü bozmamak kaydıyla, tanıtımı yapılan
ürün, hizmet veya kuruluşun reklamının görüntüyü çerçevelemek yoluyla ya da alt
yazı ile veya logosunu göstermek suretiyle yapılması şeklinde tanımlanan bant
reklamlar ise aynı yönetmeliğin m.10/4 düzenlemesi uyarınca haber bültenleri ve
çocuklara yönelik programlarda yayınlanamamaktadır.
Yayın Hizmeti Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik’te ise radyo ve televizyon reklamı, taşınmazlar, hak ve
yükümlülükler dâhil olmak üzere mal veya hizmetlerin teminini teşvik etmek, bir
amaç veya düşünceyi yaymak veya başka etkileri oluşturmak amacıyla ticaret, iş,
zanaat veya bir meslekle bağlantılı gerçek ve tüzel kişi tarafından, bir ücret
veya benzeri bir karşılıkla yapılan her türlü duyuru veya öz tanıtım yayını
olarak tanımlanmıştır. Reklam sürelerine ilişkin olarak ise Yönetmeliğin m.11/3
düzenlemesi “ Tele-alışveriş yayınları hariç her türlü reklam
yayınlarının oranı, bir saat başından bir sonraki saat başına kadarki yayın
içinde yüzde yirmiyi (oniki dakikayı) aşamaz.” şeklindedir.
Görüldüğü üzere yasal reklam süresi bir
saat başından sonraki saat başına kadarki yayın süresince on iki dakika ile sınırlandırılmıştır.
Nitekim RTÜK’ün resmî sitesinde yayımlanmış olan 23.02.2024 tarihli duyuru
aynen;
“Yayıncılarımıza Önemli Hatırlatma Ve
Uyarı!
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, 6112
sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun
çerçevesinde Türkiye’de yayın yapan tüm radyo ve televizyonları düzenlemekte ve
denetlemektedir.
Radyo ve televizyon yayınlarının içerik
denetimleri Üst Kurulumuz İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı’nda
görevli Üst Kurul Uzmanları tarafından titizlikle ve aralıksız
olarak yapılmaktadır.
Uzmanlarımızın son dönemde yaptığı incelemelerde ticari iletişim yayınlarının
hem içeriği hem de süreleriyle ilgili mevzuatta yer alan hükümlerin ihlal
edildiği görülmüştür.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu olarak
6112 sayılı Kanun’a aykırılık teşkil eden ticari iletişim yayınlarıyla ilgili
tüm iyi niyetli uyarılarımızı zaman zaman gerek basın açıklamaları gerekse
ikili görüşmeler yoluyla yapsak da, yayıncılarımızın bu konuda gerekli özeni
göstermedikleri belirlenmiştir.
Bir saatlik zaman
diliminde yayınlanabilecek azami reklam süresi 12
dakikadır. Bazı medya hizmet sağlayıcılar, bu süreyi aşarak hem rekabet
ortamını zedelemekte hem de kurallara uygun hareket eden muadillerine karşı
haksızlık yapmaktadır.
Ayrıca meslek uzmanlarımız, reklam yayınları esnasında ses seviyelerinin
artırılması ve gizli reklam uygulaması gibi diğer Kanun ihlallerini
tespit etmiştir.
Ürün yerleştirme uygulamaları ise Kanun’un izin verdiği şekilde
yapılmamaktadır. Ürün yerleştirme uygulamalarında, medya hizmet sağlayıcıların
editoryal bağımsızlığına müdahale edildiği, ürün ve
hizmetlerin kiralanması veya satın alınmasının doğrudan teşvik edildiği,
ürüne aşırı vurgu yapıldığı belirlenmiştir.
Bu tespitlerin ardından Üst Kurulumuz, reklamlarla ilgili daha sıkı denetim
süreci başlatma kararı almıştır.
Yukarıda bahsedilen temel kurallara uygun hareket edilmesi tüm yayıncılarımızın
kendi menfaatine olacaktır. Aksi halde 6112 sayılı Kanun’dan
kaynaklanan yaptırım gücümüzü çekinmeden kullanacağımızı açıkça ilan ediyoruz.
Bu vesile ile 6112 sayılı Kanun’la belirlenen yayıncılık kurallarına riayet
eden medya kuruluşlarımıza teşekkür eder, çalışmalarında başarılar dileriz.”
şeklindedir. [1]
İşbu 12 dakikalık reklam süresi
sınırının aşılması halinde ise bazı idari yaptırımlar uygulanmakta olup 6112
sayılı Kanun ile idari ceza uygulama yetkisi Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’na
verilmiştir.
3. Yasal
Reklam Süresinin Aşılması Halinde Uygulanacak Yaptırımlar
Yaptırımlara ilişkin düzenleme 6112
sayılı Kanun’un onuncu bölümünde m.32 idari yaptırımlar ile m.33 adli
yaptırımlar ayrımı ile düzenlenmiştir.
Madde
32 düzenlemesi ile idari yaptırımlar düzenlenmiş olup bunlar, idari para
cezası, idari tedbir olarak yayının
durdurulması, yayın lisansının iptalidir.
6112
sayılı Kanun m. 32/2 hükmü,
“(2)
(Değişik birinci cümle: 17/4/2017-KHK-690/61 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-
7077/51 md.) 8 inci maddenin birinci fıkrasının diğer bentleri ile ikinci ve
üçüncü fıkralarında ve bu Kanunun diğer maddelerinde belirlenen ilke,
yükümlülük veya yasaklara aykırı yayın yapan ve/veya bu Kanun hükümleri
kapsamında Üst Kurul tarafından belirlenen yükümlülüklerini yerine getirmeyen
medya hizmet sağlayıcıya ihlalin ağırlığı, yayının ortamı ve alanı gözönünde
bulundurularak, ihlalin tespit edildiği aydan bir önceki aydaki brüt ticari
iletişim gelirinin yüzde birinden yüzde üçüne kadar idari para cezası verilir. (Mülga
ikinci cümle: 17/4/2017-KHK-690/61 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7077/51 md.) (…)
İdarî para cezası miktarı, radyo kuruluşları için bin Türk Lirasından,
televizyon kuruluşları ve isteğe bağlı medya hizmet sağlayıcıları için onbin
Türk Lirasından az olamaz.”
Madde
32/5 düzenlemesi ise,
“(5) 8
inci maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (d) bentlerindeki ilkelerle
dördüncü fıkrasına aykırı yayın yapılmasını müteakip verilecek yaptırım
kararının tebliğinden itibaren bir yıl içinde aynı ihlalin tekrarı halinde,
medya hizmet sağlayıcı kuruluşun yayınının on güne kadar durdurulmasına; ikinci
tekrarı halinde ise, yayın lisansının iptaline karar verilir. (Ek cümleler:
17/4/2017-KHK-690/61 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7077/51 md.) 8 inci maddenin
birinci fıkrasının (a), (b) ve (d) bentleri dışındaki bentlerini, aynı maddenin
ikinci fıkrasını ve bu Kanunun yayın hizmetlerinde ticari iletişimi
düzenleyen hükümlerinden herhangi birini yaptırım kararının tebliğinden
itibaren bir yıl içinde yirmiden fazla ihlal eden medya hizmet sağlayıcı
kuruluşun yayını beş güne kadar durdurulur. Bir yıl içinde aynı ihlalin tekrarı
halinde, medya hizmet sağlayıcı kuruluşun yayınının beş günden on güne kadar
durdurulmasına; ihlalin ikinci tekrarı halinde ise yayın lisansının iptaline
karar verilir. Programlarının yayını veya yayınları süreli durdurulan medya
hizmet sağlayıcı kuruluşun yaptırım kararının tebliğine rağmen kararın
gereklerine aykırı olarak yayınlarına devam etmesi halinde yayın lisansının
iptaline karar verilir.”
şeklindedir.
Bu
kapsamda yasal reklam sürelerine ilişkin m.10/2 düzenlemesine aykırı
davranıldığı takdirde m.32 uyarınca idari yaptırım uygulanmaktadır. Bu yönde
RTÜK kararları;
RTÜK, Karar No. 32, T. No. 2020/10 T.
04.03.2020 kararı,
“...PLUS MUSİC logosuyla yayın yapan
medya hizmet sağlayıcı kuruluşun 22.02.2020 tarihinde 00:00-12:00
saatleri arasında yer verdiği ticari iletişim yayınlarında ayrıntıları uzman
raporunda belirtildiği üzere; bir saatlik zaman diliminde
yayınladığı reklam kuşaklarının toplam sürelerinin, yasal sınır olan
12 dakikanın üzerinde olduğu, örnek olarak alınan saat 11:00-12:00 saatlerinde
yayınladığı reklam kuşağı süresinin 44 dakika olduğu, dolayısıyla
kuruluşun, 6112 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinin ikinci fıkrası hükmüne
aykırı olarak, bir saat başından bir sonraki saat başına kadarki yayın içinde
12 dakikayı aşacak şekilde reklam yayınına yer verdiği tespit
edilmiştir.
Bu nedenle söz konusu yayında, 6112
sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinin ikinci fıkrasının ihlal edildiği sabit
görülmüştür.
Bu itibarla;
6112 sayılı Kanun’un 10’uncu
maddesinin ikinci fıkrasında yer alan; “Tele-alışveriş yayınları hariç
her türlü reklam yayınlarının oranı, bir saat başından bir sonraki
saat başına kadarki yayın içinde yüzde yirmiyi aşamaz.” hükmünün
ihlali nedeniyle,
6112 sayılı Kanun'un 32’nci
maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “8 inci maddenin birinci
fıkrasının diğer bentleri ile ikinci ve üçüncü fıkralarında ve bu Kanunun diğer
maddelerinde belirlenen ilke, yükümlülük veya yasaklara aykırı yayın yapan
ve/veya bu Kanun hükümleri kapsamında Üst Kurul tarafından belirlenen
yükümlülüklerini yerine getirmeyen medya hizmet sağlayıcıya ihlalin ağırlığı,
yayının ortamı ve alanı göz önünde bulundurularak, ihlalin tespit edildiği
aydan bir önceki aydaki brüt ticari iletişim gelirinin yüzde birinden
yüzde üçüne kadar idari para cezası verilir. İdarî para cezası
miktarı, radyo kuruluşları için bin Türk Lirasından, televizyon kuruluşları ve
isteğe bağlı medya hizmet sağlayıcıları için onbin Türk Lirasından az olamaz.”
hükmü uyarınca idari para cezası uygulanması gerektiği, ...” [2]
RTÜK, Karar No.88, T. No.2022/41 T.
19.10.2022 kararı,
“Bahse konu yayına ilişkin uzman
raporunda ayrıntıları belirtildiği üzere; TVO logosuyla yayın yapan medya
hizmet sağlayıcı kuruluşun 06.10.2022 tarihinde 20:00-21:00 saatleri
arasında yayınladığı reklam kuşaklarında bir saatlik yayın dilimi
içerisinde Kanunda belirtilen yüzde yirmilik oranı (12 dakika) aşacak şekilde
toplam 15 dakika 33 saniye süreyle ticari iletişim yayınlandığı, dolayısıyla
kuruluşun, 6112 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinin ikinci fıkrası
hükmüne aykırı olarak, bir saat başından bir sonraki saat başına kadarki yayın
içinde 12 dakikayı aşacak şekilde reklam yayınına yer verdiği
tespit edilmiştir.
Bu nedenle söz konusu yayında, 6112 sayılı Kanun2un 10’uncu
maddesinin ikinci fıkrasının ihlal edildiği sabit görülmüştür.
Bu itibarla;
6112 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinin ikinci fıkrasında
yer alan; “Tele-alışveriş yayınları hariç her türlü reklam yayınlarının
oranı, bir saat başından bir sonraki saat başına kadarki yayın içinde yüzde
yirmiyi aşamaz.” hükmünün ihlali nedeniyle,
6112 sayılı Kanun'un
32’nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “8 inci
maddenin birinci fıkrasının diğer bentleri ile ikinci ve
üçüncü fıkralarında ve bu Kanunun diğer maddelerinde belirlenen ilke,
yükümlülük veya yasaklara aykırı yayın yapan ve/veya bu Kanun hükümleri
kapsamında Üst Kurul tarafından belirlenen yükümlülüklerini yerine getirmeyen
medya hizmet sağlayıcıya ihlalin ağırlığı, yayının ortamı ve alanı göz
önünde bulundurularak, ihlalin tespit edildiği aydan bir önceki aydaki
brüt ticari iletişim gelirinin yüzde birinden yüzde üçüne kadar
idari para cezası verilir. İdarî para cezası miktarı, radyo kuruluşları için
bin Türk Lirasından, televizyon kuruluşları ve isteğe bağlı medya hizmet
sağlayıcıları için onbin Türk Lirasından az olamaz.” hükmü uyarınca idari para
cezası uygulanması gerektiği,
a) İhlalin ağırlığı, yayının
ortamı ve alanı göz önünde bulundurularak, kuruluşa %3 oranında
idari para cezası uygulanmasına,” şeklindedir.
[3]
Görüldüğü üzere kanunda belirlenen
yasal reklam süresine ilişkin düzenlemenin ihlali halinde RTÜK tarafında idari
para cezası yaptırımı uygulanmaktadır. İşbu ihlalin kanunda yazıldığı şekilde
tekrar edilmesi halinde yayın durdurma ve şartları oluşmuş ise yayın lisansının
ihlali yaptırımları da uygulanmaktadır.
Bu Kanun hükümlerine göre verilen idarî
yaptırım kararlarına karşı İdarî Yargılama Usulü Kanunu hükümlerine göre yargı
yoluna başvurulabilmektedir. İşlemin tebliği tarihinden itibaren on beş gün
içinde idare mahkemesinde dava açılabilir. İdare mahkemesinde iptal davası
açılmış olması, kararın yerine getirilmesini durdurmaz. Bu Kanunda düzenlenmiş
olan idarî para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içerisinde ödenir.
3. Sonuç
6112 sayılı Kanun ile kanuni reklam
süreleri ve sınırları düzenleme altına alınmıştır. İşbu düzenlemelere aykırı
hareket edildiğinin tespiti halinde, şartları mevcut ise, RTÜK tarafından idari
para cezası, yayını durdurma, yayın lisansının iptali gibi idari yaptırımlar uygulanmaktadır.
İşbu idari yaptırımlara karşı, işlemin tebliğinden itibaren on beş gün
içerisinde İdari Yargılama Usulü Kanunu kapsamında idare mahkemelerinde dava
açılabilir. İdare mahkemesinde iptal davası açılmış olması, kararın yerine getirilmesini
durdurmamaktadır. Bu Kanunda düzenlenmiş olan idarî para cezalarının
tebliğinden itibaren bir ay içerisinde ödenmesi gerekmektedir. Ayrıca işbu
sürelere uyulmamasının haksız rekabet teşkil edeceği de belirtilmelidir.
Stj. Av. Pelin Yıldız
Kaynakça:
1. https://www.rtuk.gov.tr/yayincilarimiza-onemli-hatirlatma-ve-uyari/4738
2. RTÜK, Karar No. 32, T. No. 2020/10 T. 04.03.2020 kararı
3. RTÜK, Karar No.88, T. No.2022/41 T. 19.10.2022 kararı
