Avrupa Komisyonu tarafından 2002 yılında motorlu taştılar sektörü özelinde oluşturulup yürürlüğe koyulan 1400/2002 sayılı 1400/2002 sayılı Motorlu Taşıtlar Grup Muafiyeti Tüzüğü Tüzük’ü dört temel sektörel hedeften bahsetmiştir. Tüzük’ün temel dört hedefi şu şekilde sayılmıştır: marka içi rekabetin arttırılması, markalar arası rekabetin arttırılması, sağlayıcının dağıtıcı üzerindeki kontrol ve baskısının azaltılması ile satış sonrası hizmetler pazarındaki rekabetin arttırılması. Komisyon tarafından sektördeki uygulamayı değerlendirmek adına 2006 yılında başlatılan sektör araştırması neticesinde Komsiyon tarafından bir Tüzük’ün Uygulanmasına Dair Araştırma Raporu hazırlanmıştır. Bu rapor ışığında Komisyon, Tüzük sonrasında motorlu taşıtlar satış pazarına ilişkin dağıtım sözleşmeleri yönünden bir başarısızlık gözlemlenmediği gibi, rekabet düzeyinde belirgin bir artış da görülmediğini tespit etmiştir. Bu sebeple, motorlu taşıt satış dağıtım pazarının, salt genel dikey anlaşmalar grup muafiyet tüzüğü olan 330/2010 sayılı Tüzük’e tabi olmasının yeterli olduğuna karar vermiştir.
Motorlu taşıtlar satış sonrası hizmetler pazarının ise; pazardaki mevcut rekabetin yetersiz olması gerekçesiyle, 3302/2010 sayılı Tüzük ile birlikte yeni oluşturulan 461/2010 sayılı Tüzük’e tabi olacağına karar vermiştir. Böylelikle motorlu taşıtlar dağıtım sözleşmeleri sadece 330/2010 sayılı Tüzük’e tabi olacak iken, satış sonrası hizmetler pazarı dağıtım sözleşmeleri ise genel tebliğ olan 330/2010 sayılı Tüzük ile birlikte sektöre özgü düzenlemeler içeren 461/2010 sayılı Tüzük’e de tabi olacaktır. Söz konusu iki Tüzük, Avrupa Birliği Hukukunda motorlu taşıtlar sektörü özelinde halen yürürlükte olan tüzüklerdir.
330/2010 sayılı Tüzük, sektör sınırlaması içermeksizin, tüm dikey anlaşmaları düzenlemektedir. Bu tüzük ile grup muafiyetinden yararlanabilmek için bir pazar payı eşiği şartı öngörülmüştür. Buna göre; anlaşma taraflarının her birinin pazar payının %30’u geçmiyor olması gerekir. Ayrıca 330/2010 sayılı Tüzük çok markalılığı teşvik etmektedir. Bu çerçevede motorlu taşıt sağlayıcısı, yetkili dağıtıcısı ile yaptığı sözleşmede, dağıtıcının rakip sağlayıcının mal ve hizmetlerini dağıtım faaliyetinde bulunmasını engelleyebilecektir.
330/2010 sayılı Tüzük ile getirilen bir yenilik; ek tesis yeri açılmasına ilişkindir. Motorlu taşıt dağıtım pazarının 330/2010 sayılı Tüzük’e tabi olması ile ek tesis yerleri açılmasına ilişkin bir önceki Tüzük ile getirilen düzenleme de sağlayıcı lehine değişmiştir. Tüzük uyarınca artık sağlayıcı yetkili dağıtıcısının ek tesis yer açma serbestini kısıtlayabilecektir.
Bu tüzük ile getirilen önemli yeniliklerden bir diğeri ise; satış, servis ve yedek parça dağıtımı hizmetlerinin bir arada sunulmasına 3S’e ilişkin düzenlemedir. 330/2010 sayılı Tüzük ile sağlayıcı dağıtıcısından 3S dağıtım talebinde bulunabilecektir. Bu hükmün ise bir istisnası öngörülmüştür. Niteliksel seçici dağıtım sisteminin uygulandığı dağıtım anlaşmaları bakımından, sağlayıcı bakım onarım hizmeti veren yetkili dağıtıcısından satış hizmeti vermesini isteyemeyecek, istemesi halinde anlaşma grup muafiyeti kapsamından çıkacaktır.
461/2010 sayılı Tüzük hükümleri ise, motorlu taşıtlar satış sonrası pazarına yönelik özel düzenlemeler içermektedir. Bu Tüzük’te, 330/2010 sayılı Tüzük’e ek olarak, satış sonrası hizmetler pazarına yönelik üç ek hüküm öngörülmüştür. Bu üç hüküm ile belirtilen düzenlemeler; sözleşmeleri grup muafiyeti kapsamından çıkaracak ağır ihlal halleri olup gerek grup muafiyeti gerekse bireysel muafiyetten yararlanmayacak olan hükümlerdir. Sözleşmeyi grup muafiyeti kapsamı dışında bırakacak olan ve 461/2010 sayılı Tüzük ile öngörülmüş olan üç ek hüküm şöyledir: 1- yetkili yedek parça dağıtıcısının, bakım onarım hizmetleri için ihtiyaç duyulan yedek parçaları bağımsız dağıtıcıya satma hakkının kısıtlanması, 2- yine yetkili dağıtıcının bir başka yetkili dağıtıcıya veya bağımsız dağıtıcıya veyahut son kullanıcıya yedek parça veya teknik ekipman satma hakkının kısıtlanması ve 3- bağımsız üreticinin kendi marka ve logosunu ürettiği parça üzerine koyma hakkının kısıtlanması halleridir.
Komisyon, Tüzük’ün uygulanması bakımından yol göstermek amacı ile bir Kılavuz yayımlamıştır. Bu kılavuz dahilinde, Tüzük ile öngörülen satış sonrası dağıtım pazarı konulu dikey sözleşmelerde bulunmaları halinde rekabet ihlali kabul edilecek ve dolayısıyla bireysel muafiyetten de yararlanmaları mümkün olmayan hükümler açıklanmıştır. Bunlardan ilki; bağımsız dağıtıcının teknik bilgiye erişimi ile ilgilidir. Yetkili dağıtıcının, bağımsız teşebbüsler ile ihtiyaç duydukları teknik bilgiyi paylaşmaması durumunda, muafiyet uygulanmayacaktır. Talep edilen teknik bilgi yetkili dağıtıcı tarafından, derhal, kullanılabilir şekilde ve doğru şekilde verilmesi gerekmekte, aksi halde teknik bilgi vermekten imtina edildiği şeklinde yorumlanmaktadır. Teknik bilgi vermekten imtina etmek hali, tıpkı talebin reddi gibi sonuç doğuracaktır.
Hükümlerin bir diğeri; sağlayıcının, motorlu taşıt garanti hükümlerini rekabete aykırı kullanması halidir. Sağlayıcının, zorunlu garanti kapsamında veya garanti süresi haricinde başvurulacak bakım onarım hizmetlerinin sadece yetkili dağıtıcılarda alınmasını sağlamak amacı ile alacağı önlemler hem grup muafiyetinden hem de bireysel muafiyetten yararlanamayacaktır. Garantinin, sağlayıcı tarafından doğrudan veya dolaylı olarak pazardaki rekabeti engelleyici şekilde kullanılması halinde, doğrudan bağımsız teşebbüslerin aleyhine sonuç doğuracağı gerekçesi ile bu uygulamanın muafiyet kurumundan yararlanmayacağı öngörülmüştür.
2017/3 sayılı Tüzük’ün Açıklanmasına Dair Kılavuz’da bahsi geçen bir diğer hal ise; yetkili dağıtıcının internet üzerinden yaptığı satışlara ilişkindir. Sağlayıcının, haklı ve objektif bir gerekçe göstermeksizin, dağıtıcının internet ağı üzerinden yapacağı satışları kısıtlaması veya engellemesi muafiyetten yararlanmayacak bir diğer hal olarak belirlenmiştir. Bu kısıtlama hangi dağıtım sistemi dahilinde yapılırsa yapılsın rekabet ihlali olarak kabul edilmektedir. Zira internet satışları pasif satış kategorisi altında değerlendirilmekte olup kısıtlanamamaktadır.
Bu açıklamalardan anlaşılmaktadır ki; motorlu taşıt sektörü; dağıtım pazarı ve satış sonrası hizmetler pazarı olarak ikiye ayrılarak düzenlenmiştir. Motorlu taşıt dağıtım pazarına, salt 330/2010 sayılı genel Tüzük’e tabi olması neticesinde daha az müdahale edilmiştir. Satış sonrası hizmetler pazarı yönünden ise, hem 330/2010 sayılı genel Tüzük hem de bu pazara özgü oluşturulmuş olan 461/2010 sayılı Tüzük’ün uygulama yeri bulması gerekçesiyle daha sıkı kurallar uygulanması öngörülmüştür.
Av. Ayça Güntülü Alkan
Kaynakça:
1. Arndt Christiansen/Wolfgang Kerber, Competition Policy with Optimally Differentiated Rules instead of Per Se Rules vs Rule of Reason, Journal of Competition Law and Economics, sayı: 2(2), 2006, s. 215-244.
2. ECN Brief Extended Issue, European Competition Network, 2012, s. 16-17; http://ec.europa.eu/competition/ecn/brief/05_2012/brief_05_2012.pdf.
3. European Commission Press Release Database, Commission Approves Selective Distribution System for Yves Saint Laurent Perfume, 17.05.2001, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-01-713_en.htm?locale=en.
4. European Commisison, Evaluation Report on the Operation of Regulation (Ec) N° 1400/2002 Concerning Motor Vehicle Distribution and Servicing. (Evaluation 1400/2002)
5. European Commisison, Green Paper on Vertical Restraints in EC Competition Policy, 1997
6. Orhan Ünal, Avrupa Birliği Otomotiv Sektöründe Yeni Rekabet Kuralları, Bursa, 2010, s.105.
7. European Commission, Supplementary Guidelines on Vertical Restraints in Agreements for the Sale and Repair of Motor Vehicles and for the Distribution of Spare Parts for Motor Vehicles, 2010/C 138/05,
8. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:138:0016:0027:EN:PDF.
9. Özge Ay, Otomotiv Sektöründeki Dağıtım Sözleşmelerinden Kaynaklanan Hukuki İlişkilerin Rekabet Hukuku Düzenlemeleri Açısından İncelenmesi, İstanbul 2017, s. 90-190
10. Richard Whish/David Bailey, Regulation 330/2010: The Commission's New Block Exemption for Vertical Agreements. Common Market L. Rev., sayı: 47 (2010), s. 1771
11. Sandra Marco Colino, Competition Law of The EU and UK, Oxford University Press, 2011, s. 212-213.
12. Supplementary Guidelines, prg. 62-68; European Commission, Frequently Asked Questions (FAQs) on the Application of EU Antitrust Rules in the Motor Vehicle Sector, 2012, soru 17, http://ec.europa.eu/competition/sectors/motor_vehicles/legislation/mv_faq_en.pdf
